Χτίζεται σπίτι με 7.500 δολάρια; Σχολείο από χώμα και άχυρα; Ολα είναι δυνατά για τους οραματιστές αρχιτέκτονες, που όχι μόνο σχεδιάζουν στον υπολογιστή αλλά και πραγματοποιούν οικονομικά κτίσματα, που σέβονται το περιβάλλον και τον άνθρωπο.

Εντεκα από αυτά, που βρίσκονται σε διάφορες γωνιές του πλανήτη, από τις ΗΠΑ και τη Βενεζουέλα μέχρι τη Γαλλία, τον Λίβανο και το Μπανγκλαντές, παρουσιάζονται στην έκθεση «Μικρή κλίμακα, μεγάλη αλλαγή: νέα αρχιτεκτονήματα της κοινωνικής συνοχής» που οργανώνει το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Πρόκειται για λαϊκές κατοικίες, σχολεία, διαμερίσματα, που αντιπροσωπεύουν το νέο ρεύμα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Αυτό που λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες κάθε περιοχής, προτείνοντας τις κατάλληλες ποιοτικές λύσεις, χαμηλού κόστους. Παράλληλα ενθαρρύνει τη δημιουργική συμμετοχή των κατοίκων που μπορεί να πιάσουν ακόμα και το μυστρί για το «κοινό καλό» ή για το σπίτι των ονείρων τους.

ELEMENTAL: Quinta Monroy Housing, Ικίκε (Χιλή, 2003-5)

Οι κατοικίες των 7.500 δολαρίων. Το 2003 η κυβέρνηση της Χιλής ανέθεσε στην ομάδα Elemental -αποτελείται από αρχιτέκτονες, μηχανικούς, εργάτες, εργολάβους- υπό την καθοδήγηση του αρχιτέκτονα Αλεχάντρο Αραβίνα να δημιουργήσουν κατοικίες για περίπου 100 οικογένειες χαμηλού εισοδήματος στην καρδιά του Ικίκε, μιας πόλης 200.000 κατοίκων χτισμένη στην έρημο, στη βόρεια Χιλή.

Η Elemental είχε την υποστήριξη της πετρελαϊκής εταιρείας Copec και του Καθολικού Πανεπιστημίου της Χιλής, ωστόσο τα οικονομικά μέσα ήταν περιορισμένα. Μόλις 7.500 δολάρια μπορούσαν να διατεθούν για κάθε σπίτι. Η ομάδα ανασκουμπώθηκε και έκανε απλά σπίτια στη σειρά, ισομοιράζοντας τον δομημένο και τον αδόμητο χώρο. Μέσα σε εννέα μήνες 93 κτίσματα παραδόθηκαν, το εμβαδόν των οποίων δεν ξεπερνούσε συνολικά τα 750 τ.μ.

Οι λαϊκές αυτές κατοικίες είχαν αντισεισμικές προδιαγραφές, αλλά μόλις τον βασικό εξοπλισμό. Για παράδειγμα, υπήρχαν παροχές για νερό αλλά έλειπαν τα ντουλάπια της κουζίνας και τα είδη υγιεινής, ή υπήρχαν κάσες όχι όμως και πόρτες στα δωμάτια. Ωστόσο οι ιδιοκτήτες μετακόμισαν αμέσως και άρχισαν να συμπληρώνουν τα «κενά» με το περίσσευμα του εισοδήματός τους και με προσωπική εργασία. Εβαλαν μάλιστα τη δική τους πινελιά βάφοντας τα σπίτια όπως τους άρεσε.

Το παράδειγμα του οικισμού Quinta Monroy Housing που αποτελεί μοντέλο φτηνής, ποιοτικής λαϊκής κατοικίας είχε θερμή υποδοχή: Αλλα 1.000 σπίτια έγιναν εκ των ενόντων, ενώ άλλα τόσα είναι ήδη υπό ανέγερση.

ΦΡΕΝΤΕΡΙΚ ΝΤΡΟΥΟ, ΑΝ ΛΑΚΑΤΟΝ, ΖΑΝ ΦΙΛΙΠ ΒΑΣΑΛ: Ανάπλαση του πύργου Tour Bols-le-Pretre, Παρίσι (Γαλλία, 2006-2011)

Η ανάπτυξη της μοντέρνας κατοικίας στα μέσα του περασμένου αιώνα αρχικά χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό, ωστόσο αντιμετωπίζεται με κριτική ματιά στις μέρες μας. Πολλοί βλέπουν στις λιτές φόρμες ανώνυμα κτίρια, ομοιόμορφα κουτιά που αποξενώνουν τους κατοίκους τους. Αρκετά από αυτά έχουν κατεδαφιστεί. Ωστόσο οι Ντρουό, Λακατόν, Βασάλ αντί για την καταστροφή προτιμούν την δημιουργική μεταμόρφωση. Το 2005 οι τρεις αρχιτέκτονες κέρδισαν έναν διαγωνισμό που οργάνωσε ο Δήμος του Παρισιού για την ανάπλαση του «πύργου» λαϊκών κατοικιών Tour Bols-le-Pretre στον περιφερειακό δακτύλιο της πρωτεύουσας. Μέλημά τους ήταν να επεκτείνουν τον ωφέλιμο χώρο των διαμερισμάτων και να αξιοποιήσουν τον φυσικό φωτισμό. Εσωτερικά, έσπασαν τοίχους και πρόσθεσαν ένα δώμα με μαρμάρινο πάτωμα που αύξησε το εμβαδόν κάθε κατοικίας κατά 15%. Εξωτερικά δημιούργησαν ένα κέλυφος που αλλάζει τη μορφή του κτιρίου και σπάει τη μονοτονία.

ΜΕΤΙ: Χειροποίητο Σχολείο, Ρουντραπούρ (Μπαγκλαντές 2004-2006)

Ενα «Χειροποίητο σχολείο» στο Μπαγκλαντές δείχνει πως η προαιώνια πρώτη ύλη, το χώμα, μπορεί να «δέσει» τοίχους αλλά και ανθρώπους. Πριν από οκτώ χρόνια η Αννα Χέρινγκερ, φοιτήτρια αρχιτεκτονικής στο Kunstuniversitat Linz μαζί με μερικούς συμφοιτητές της επισκέφτηκαν το Μπαγκλαντές και έκαναν μια έρευνα για την κοινωνική και οικονομική κατάσταση στο χωριό Ρουντραπούρ. Διαπιστώνοντας την απουσία εκπαίδευσης για τα παιδιά του χωριού, αποφάσισαν να κάνουν ένα «Χειροποίητο σχολείο», εκμεταλλευόμενοι τα υλικά της περιοχής.

Το βασικό στοιχείο που χρησιμοποίησαν οι αρχιτέκτονες ήταν το χώμα, που κατά παράδοση προτιμούν οι ντόπιοι για να χτίσουν τα σπίτια τους, ενώ πρόσθεσαν πηλό, άμμο και άχυρο για μεγαλύτερη αντοχή του σκελετού. Η ομάδα επιχείρησε να εξελίξει τις παραδοσιακές μεθόδους ενισχύοντας με τούβλα το κτίριο και μόνωσε τους τοίχους για να περιοριστεί η υγρασία. Οι κάτοικοι της περιοχής επιστρατεύτηκαν και έμαθαν τις νέες τεχνικές συμβάλλοντας στην ανέγερση του σχολείου, που περιλαμβάνει τρεις ισόγειες αίθουσες διδασκαλίας και μια σειρά από «σπηλιές» όπου οι μαθητές μπορούν να παίζουν. Ανάλαφρο, αέρινο, φιλικό, το κτίριο συνδέει τις παλιές μεθόδους χτισίματος με το σύγχρονο πνεύμα της αρχιτεκτονικής.

ΧΑΣΙΜ ΣΑΡΚΙΣ: Κατοικίες για τους ψαράδες της Τύρου (Λίβανος, 1998-2008)

Η Τύρος, η αρχαία πόλη στα παράλια της Μεσογείου, κοντά στη Βηρυτό, βρισκόταν σε οικονομικό μαρασμό τις τελευταίες δεκαετίες, εξαιτίας και των συγκρούσεων που επικρατούσαν στον Λίβανο. Από τους πιο εξαθλιωμένους κατοίκους, οι ψαράδες της περιοχής δεν κέρδιζαν πάνω από 15 δολάρια την ημέρα. Το 1984 η Τύρος προστέθηκε στη λίστα της UNESCO με τα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς που είχε ως αποτέλεσμα αυστηρούς περιορισμούς στην ανοικοδόμηση κατά μήκος της ακτογραμμής. Ωστόσο οι ψαράδες δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια. Οργάνωσαν έναν οικιστικό συνεταιρισμό και έπεισαν την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία να τους παραχωρήσει ένα κομμάτι γης έξω από το κέντρο της πόλης, ενώ ζήτησαν και τη βοήθεια της αρχιτεκονικής εταιρείας του Χασίμ Σαρκίς.

Το αποτέλεσμα είναι ένα σύγχρονο σύνολο κατοικιών χαμηλού προϋπολογισμού που ικανοποιεί τις φιλοδοξίες των ψαράδων χωρίς να θίγει τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους. Τα σπίτια εκτείνονται σε εννέα οικοδομικά τετράγωνα, που επικοινωνούν μεταξύ τους δημιουργώντας εσωτερικές αυλές. Ο αρχιτέκτονας έδωσε έμφαση στην ισορροπία ιδιωτικού και δημόσιου, αποδεικνύοντας ότι υπάρχουν λύσεις ακόμα και σε χαοτικές καταστάσεις, που δεν θίγουν το περιβάλλον.

RURAL STUDIO, AUBURN UNIVERSITY:

Το σπίτι του Ντέιβ, Νιούμπερν Αλαμπάμα (ΗΠΑ, 2009)

Από το τροχόσπιτο στο σπίτι. Το Rural Studio που ιδρύθηκε το 1993 ως δορυφόρος του Πανεπιστημίου Ομπερν έχει σκοπό να φτιάξει «πολίτες αρχιτέκτονες», διδάσκοντας στους μελλοντικούς επαγγελματίες δεοντολογία και κοινωνική ευθύνη παράλληλα με τους κανόνες του σχεδίου και της δόμησης. Μέχρι σήμερα το στούντιο έχει ολοκληρώσει 120 δημόσια και ιδιωτικά προγράμματα, ανάμεσά τους και το «Σπίτι των 20.000 δολαρίων». Πρόκειται για ένα ερευνητικό πρόγραμμα που έχει σκοπό να δώσει λύση στο πρόβλημα κατοικίας που υπάρχει στην αγροτική περιοχή Χέιλ Κάουντι στο Νιούμπερν στην Αλαμπάμα. Περίπου το 40% από τους συνολικά 6.500 κατοίκους αυτής της μικρής πόλης δικαιούνται κρατικά στεγαστικά δάνεια, ωστόσο λίγοι μπορούν να αντεπεξέλθουν, καθώς είναι ηλικιωμένοι, με αναπηρίες και ζουν σε τροχόσπιτα.

Το Rural Studio που αποτελείται από σπουδαστές της αρχιτεκτονικής ανέλαβε δράση το 2005 και έκτοτε σχεδιάζει -με τη βοήθεια και των καθηγητών- απλά αλλά λειτουργικά σπίτια που το κόστος ανέγερσής τους δεν ξεπερνάει τα 20.000 δολάρια. Το τελευταίο από αυτά ονομάστηκε «Το σπίτι του Ντέιβ» από το όνομα του ιδιοκτήτη του Ντέιβιντ Θόρντον. Πρόκειται για μια λιτή, ξύλινη αγροτική κατοικία 185 τ.μ. με ενιαίους χώρους -εκτός από το μπάνιο και την κρεβατοκάμαρα- και αποτελεί λύση για τις αδύναμες οικονομικά τάξεις.