Εχει το παρελθόν μέλλον;

Ι. Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ

Υπάρχει σήμερα ικανός διάλογος μεταξύ των επιστημών σε κοινωνικό επίπεδο, δηλαδή δημόσιος διάλογος που να απευθύνεται όχι μόνο σε ειδικούς αλλά και στο κοινό που προβληματίζεται και θέλει να γνωρίζει; Και όπου υπάρχει ένας τέτοιος διάλογος, είναι ικανός να ξεφύγει από την απλή ανακοίνωση ερευνητικών και άλλων στοιχείων και να ενσωματωθεί σε έναν σύγχρονο προβληματισμό που να αντανακλά τις καθημερινές ανάγκες αλλά και τα ζητούμενα του μέλλοντος;

Εχοντας αυτά τα ερωτήματα κατά νου το Ιδρυμα Ωνάση αποφάσισε στην εναρκτήρια εκδήλωση της νεότευκτης Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών να διοργανώσει έναν παγκόσμιο διάλογο υπό τον τίτλο «Διάλογοι των Αθηνών» από τις 24 ως τις 27 Νοεμβρίου.

Οι Διάλογοι των Αθηνών διοργανώνονται σε συνεργασία με την Ακαδημία Αθηνών, την Αccademia dei Lincei, την Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών, το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το Ιnstitut de France, το Πανεπιστήμιο του Ηarvard (Κέντρο Ελληνικών Σπουδών), το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και το Πανεπιστήμιο του Stanford.

Το συνέδριο έχει στόχο να διερευνήσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος μέσα από το πρίσμα της ελληνικής σκέψης, της παγκόσμιας κληρονομιάς στις επιστήμες και στις τέχνες, όπως αυτές διατυπώθηκαν ανά τους αιώνες, και να διερευνήσει τη δυνατότητα αυτής της κληρονομιάς να λειτουργήσει ως πηγή για την αναζήτηση λύσεων στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα και σε αυτές που αναπόφευκτα θα αντιμετωπίσει στο μέλλον. Οι κύκλοι θεμάτων που ορίστηκαν να συζητηθούν είναι: «Δημοκρατία και Πολιτεία», «Λόγος και Τέχνη», «Επιστήμη και Ηθική», «Ποιότητα ζωής», «Ταυτότητα και Ετερότητα», «Ιστορία και ιστορίες». Θεματικές που αντέχουν σε πολυπρισματικούς, πλήρους έντασης διάλογους.

Μια πρόγευση των «Διαλόγων των Αθηνών» μπορεί να πάρει κάποιος στις επόμενες σελίδες, όπου μερικοί από τους διακεκριμένους καλεσμένους των «Αθηναϊκών Διαλόγων» απαντώντας σε ερωτήματα του «Βήματος» θέτουν έναν κατ΄ αρχήν πυρηνικό προβληματισμό για το πεδίο στο οποίο θέλουν να κινηθούν. Αν και οι καλεσμένοι σε αυτό το αφιέρωμα προέρχονται από διαφορετικούς χώρους, από τις κλασικές σπουδές ως την οικονομία, διαπιστώνεται στις απαντήσεις τους μια ανησυχία σχετικά με το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας και του παγκόσμιου χωριού μας. Χωρίς να φοβίζουν, εν τούτοις προειδοποιούν ότι σε πολλές περιπτώσεις έχουμε πάρει λάθος δρόμους που οδηγούν σε λάθος απαντήσεις στα προβλήματά μας. Στην πράξη οι περισσότεροι προτείνουν μιαν ανακάλυψη εκ νέου των βασικών πηγών μας, της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, του διαφωτισμού, των ανθρωπιστικών σπουδών, της τέχνης γενικότερα. Μια αναβάπτιση στους κλασικούς οφείλει, όπως σημειώνουν, να μην είναι μουσειακή αλλά να προσπαθεί να θέτει εκ νέου ερωτήματα με οδηγό τις σημερινές ανάγκες του ανθρώπου.

Το μέλλον του παρελθόντος

ΔΡΟΣΝΙΚΗ ΤΣΙΡΩΝΗ

Οι «Διάλογοι των Αθηνών», τους οποίους θα τιμήσει με την παρουσία του η ΑΕ ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κάρολος Παπούλιας, θα φιλοξενήσουν στην τελετή έναρξης τρεις σημαίνουσες προσωπικότητες των γραμμάτων, οι οποίες θα προσεγγίσουν το θέμα «Εχει το παρελθόν μέλλον;» από διάφορες οπτικές. Η Ελένη ΓλύκατζηΑρβελέρ, πρώην μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ωνάση και πρύτανις του Πανεπιστημίου της Ευρώπης, εκπροσωπεί τη γηραιότερη/μεγαλύτερη γενεά και με την πείρα της θα θέσει το θεωρητικό πλαίσιο της θεματικής του μέλλοντος του παρελθόντος. Ο σερβικής καταγωγής καθηγητής Dusan Sidjanski, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης και ειδικός σύμβουλος του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα προσεγγίσει το θέμα από τη σκοπιά της σύγχρονης ευρωπαϊκής ταυτότητας και της σχέσης της με το υπόβαθρο των ανθρωπιστικών επιστημών. Τέλος, ο Simon Critchley, πρωτοπόρος φιλόσοφος της νέας εποχής, πρόεδρος και καθηγητής του Τμήματος Φιλοσοφίας στη Νew School of Social Research των ΗΠΑ, θα εστιάσει την προσοχή του στη σχέση του αρχαίου δράματος με τον σύγχρονο κόσμο. Το «μέλλον του παρελθόντος» στο πλαίσιο μιας ερωτηματικής πρότασης απηχεί την προβληματική των «Διαλόγων των Αθηνών», οι οποίοι εστιάζουν στη δυνητική σχέση της ελληνικής σκέψης με προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Επιπλέον το θέμα που επέλεξαν οι τρεις ομιλητές εξετάζει τη δυναμική σχέση του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον, διερευνώντας το κατά πόσον η ίδια η ιστορία και τα πνευματικά της επιτεύγματα μπορούν να φανούν χρήσιμα στην εξεύρεση λύσεων σε περιόδους όπως αυτή που διανύουμε σήμερα ως λαός αλλά και ως οικουμένη.

Κριτήριο για την επιλογή των τριών ομιλητών της τελετής έναρξης υπήρξε αναμφισβήτητα το επιστημονικό κύρος. Επιπλέον, η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου θέλησε να ανοίξει κατά την τελετή έναρξης του συνεδρίου διάλογο μεταξύ των γενεών. Οι τρεις διακεκριμένοι ομιλητές καλύπτουν ένα ευρύ χρονικό φάσμα, το οποίο ενδιαφέρει τους «Διαλόγους», μια και στη διάρκεια των τελευταίων 50 χρόνων έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές στην πρόσληψη της ελληνικής σκέψης αλλά και στη στάση της κοινωνίας απέναντί της. Ιδιαίτερα σήμερα, εποχή κρίσης και συγκρούσεων σε πολλά επίπεδα (ταυτότητας, οικονομίας, κοινωνίας κτλ.), ο διάλογος ιστορίας, φιλοσοφίας και κοινωνικών επιστημών περιμένουμε να φέρει στο φως ενδιαφέρουσες παραμέτρους προβληματισμού. Στην τελετή έναρξης θα προβληθεί επίσης απόσπασμα από τον εξαιρετικά ενδιαφέροντα διάλογο μεταξύ δύο διεθνώς αναγνωρισμένων προσωπικοτήτων στον χώρο τους. Ο Gregory Νagy, καθηγητής Κλασικής Ελληνικής Φιλολογίας και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Ηarvard και επικεφαλής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του ίδιου πανεπιστημίου, παράρτημα του οποίου λειτουργεί και στην Ελλάδα, συνομιλεί με τον γερμανό σκηνοθέτη Ρeter Stein. Στο επίκεντρο του διαλόγου τους βρέθηκαν θέματα όπως η σημασία του κειμένου αλλά και της απόδοσής του στη σκηνή, η ερμηνεία και η πρόσληψη του αρχαιοελληνικού δράματος, η σχέση της δημοκρατίας με αυτή την εξαίρετη και διαχρονική μορφή τέχνης που εξακολουθεί να συγκινεί μέχρι σήμερα το ευρύ κοινό, αποδεικνύοντας με τον τρόπο αυτόν τη βαθιά της αξία, κ.ά. Οι εργασίες του συνεδρίου θα ξεκινήσουν στις 24 Νοεμβρίου και την τελετή έναρξης θα ακολουθήσει η θεματική ενότητα με τίτλο «Ταυτότητα και Ετερότητα». Το πρόγραμμα, αναπόφευκτα πυκνό, θα διαρκέσει ως τις 27 Νοεμβρίου. Οι εργασίες θα κλείσουν με μια ενότητα διαθεματικού διαλόγου, στη διάρκεια του οποίου η οργανωτική επιτροπή προσβλέπει στη συνθετική προσέγγιση των θεματικών ενοτήτων του συνεδρίου στη βάση του κεντρικού άξονα της προβληματικής των «Διαλόγων των Αθηνών».

Ολες οι ενότητες ακολουθούν το ίδιο οργανωτικό σχήμα: είναι χωρισμένες σε δύο μέρη, όπου οι κύριοι ομιλητές παρουσιάζουν συνοπτικά τα κύρια σημεία των εισηγήσεών τους, οι οποίες έχουν εν τω μεταξύ αναρτηθεί στο ηλεκτρονικό περιοδικό (e-journal) του συνεδρίου. Απέναντι στους κύριους ομιλητές, οι συνομιλητές παρεμβαίνουν με δεκάλεπτες εισηγήσεις στις οποίες επισημαίνονται θέματα που έχουν ή δεν έχουν θιγεί επαρκώς στις κύριες εισηγήσεις, ενώ παράλληλα καλούνται να καταθέσουν τις δικές τους απόψεις (που ποικίλλουν σε ό,τι αφορά την οπτική και την προσέγγιση της θεματικής). Οι παρεμβάσεις δεν έχουν σκοπό να αναφερθούν λεπτομερώς σε ζητήματα επιστημονικά (με την έννοια της βιβλιογραφίας ή των επί μέρους στοιχείων τεκμηρίωσης) αλλά να πυροδοτήσουν έναν γόνιμο διάλογο ανοιχτό στο ευρύ ενημερωμένο κοινό. Μετά τη λήξη του συνεδρίου οι εισηγήσεις των συνομιλητών, ενημερωμένες και ενδεχομένως εμπλουτισμένες, θα αναρτηθούν στο διαδικτυακό ηλεκτρονικό περιοδικό.

Η δρ Νίκη Τσιρώνη είναι υπεύθυνη Ακαδημαϊκού Συντονισμού, ερευνήτρια του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών.

Η καθημερινή μας εξαπάτηση

ΝΙΚΟΣ ΣΑΛΙΓΓΑΡΟΣ

-Να ξαναγυρίσουμε στη φιλοσοφία...

«Αυτή τη στιγμή ενώνονται δύο ξεχωριστά ρεύματα σκέψης και πράξης που ορίζουν την πολεοδομία του μέλλοντος. Πρώτον, η επιστημονική έρευνα έχει ανακαλύψει πώς μεγαλώνουν οι πόλεις αυθόρμητα, πώς οι κάτοικοι διαμορφώνουν το περιβάλλον τους είτε προς την καλή είτε προς την καταστρεπτική γεωμετρία και τι είδους φυσιολογικές και ψυχολογικές ανάγκες θα πρέπει να ικανοποιηθούν από την πόλη. Δεύτερον, μια ριζική αναβάθμιση του ρόλου του “εμπειρογνώμονα”, που σε αυτή την περίπτωση είναι ο αρχιτέκτονας/πολεοδόμος. Για σχεδόν έναν αιώνα οι οικονομικά προχωρημένες κοινωνίες ακολουθούν εντελώς λανθασμένα κοινωνικογεωμετρικά πρότυπα για τον σχεδιασμό της πόλης και αυτά θα διορθωθούν μόνο με τη συμμετοχή του πολίτη στη διαμόρφωση του χώρου μέσα στον οποίο ζει.

Εφαρμόζοντας τη θεωρία της πολυπλοκότητας, μερικές έννοιες από τη γενετική, την εμβρυολογία και την πληροφορική, σήμερα καταλαβαίνουμε την πόλη σαν ένα δυναμικό πολύπλοκο σύστημα. Επακόλουθο είναι να αναπτύξουμε μια καινούργια σχεδιαστική μεθοδολογία, όχι μόνο για να οικοδομήσουμε καινούργιες πόλεις, αλλά προπάντων για να φτιάξουμε και να αναζωογονήσουμε τις περιοχές των σημερινών πόλεων που υποφέρουν από “παθολογίες”. Σημειώνω όμως ότι πολλοί συνάδελφοι και κρατικοί οργανισμοί συνεχίζουν να ακολουθούν το πλέον ξεπερασμένο μοντέλο της «πόλης σαν μηχανής», αιχμαλωτισμένοι σε μια αυστηρή γεωμετρία που αρνείται τους απαραίτητους συντελεστές στην ανθρώπινη κλίμακα. Αντιθέτως, εμείς εφαρμόζουμε ένα μείγμα της παραδοσιακής πολεοδομίας συνδυασμένης με τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις».

-Φιλοσοφία,επιστήμες και τέχνες παίζουν κάποιον ρόλο σήμερα;

 «Η σημερινή κοινωνία έχει εγκαταλείψει τη φιλοσοφία, την επιστήμη, και την τέχνη. Ανθρωποι που μισούσαν την επιστήμη έδωσαν τη χαριστική βολή στη φιλοσοφία του 20ού αιώνα, αφήνοντας έναν σκέτο νιχιλισμό. Προχωρούμε ολοταχώς αναπτύσσοντάς την τεχνολογία, αλλά αυτό δεν είναι επιστήμη. Η σύγχρονη συνείδησή μας δεν ενδιαφέρεται να καταλάβει πώς δουλεύει ο κόσμος (ο σκοπός της επιστήμης), μόνον πώς θα εκμεταλλευθεί τη γη (και έτσι τη σκοτώνει). Εξαπατόμαστε με όλα τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, ενώ έχουμε ξεκόψει τον εαυτό μας από τη ζωή και τη βιόσφαιρα. Η διεθνής διανοούμενη ελίτ κατάργησε την τέχνη πριν από δεκαετίες. Το αντικείμενο που σε θρέ φει με τη μορφή του και με τα χρώματά του, η μουσική και η λογοτεχνία που σε τραβάνε μέσα για να ανακαλύψεις τον εαυτό σου και μια ανώτερη ύπαρξη, δεν επιτρέπονται πλέον. Τα σύγχρονα έργα τέχνης δεν μας εμπλουτίζουν φυσιολογικά και ψυχολογικά, αλλά το αντίθετο. Η λύση απέναντι στην κατάρρευση της σύγχρονης κοινωνίας και στην παγκόσμια κρίση που αντιμετωπίζει είναι απλούστατη: πρέπει να ξαναγυρίσουμε στη φιλοσοφία που μας κάνει ανθρώπους πολιτισμένους και όχι άμυαλους καταναλωτές, στη δίψα για τη γνήσια επιστήμη και τις γνώσεις που μας δικαιώνουν να ζούμε μαζί με τη φύση χωρίς να τη σκοτώνουμε. Σε έναν καινούργιο προσανατολισμό στις τέχνες, σαν αναγκαίο φάρμακο που μας θεραπεύει από τις καθημερινές πιέσεις αντί να μας αρρωσταίνει περισσότερο. Μια επιστημονική φιλοσοφία που ενώνει τις παραδοσιακές γνώσεις και τη θρησκεία με την ανθρώπινη αγάπη για το πατροπαράδοτα “ωραίο” μπορεί να μας σώσει».

Ο κ. Νίκος Σαλίγγαρος είναι καθηγητής Μαθηματικών, πολεοδόμος και θεωρητικός της Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο San Αntonio των ΗΠΑ.

 Το ωραίο και η οικονομία

ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΕΝΙΟΣ

Ο τομέας των χρηματοοικονομι- κών περνά κρίση ταυτότητας. Πώς να βρει μια νέα ισορροπία μεταξύ της ελευθερίας των χρηματαγορών που επέτρεψαν μια πρωτοφανή οικονομική πρόοδο τον τελευταίο μισό αιώνα και τη χαλιναγώγησή τους με εκείνες τις εποπτικές ρυθμίσεις που να αποφεύγουν κρίσεις όπως αυτή που τώρα διερχόμαστε... Αντιλαμβανόμαστε σήμερα ότι η οικονομία είναι ένα οργανικό σύστημα. Δεν μπορεί να γίνει κατανοητό αποσπασματικά, ούτε με αφηρημένα θεωρητικά μοντέλα. Αυτά έχουν βέβαια την ωφελιμότητά τους αλλά αποδείχθηκε ότι προκαλούν και απρόβλεπτες και ενίοτε τραγικές παρενέργειες. Η επιστήμη μάς βοηθά να κατανοήσουμε ακόμη βαθύτερα τα συστήματα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης και τους σύγχρονους θεσμούς αλλά και να βρούμε λύσεις σε φλέγοντα προβλήματα όπως είναι η εξάντληση των φυσικών πόρων, το ενεργειακό, η καταστροφή του περιβάλλοντος, να αντιμετωπίσουμε τα θέματα υγείας και της γήρανσης του πληθυσμού. Αλλά χρειάζεται στοχασμός για τους στόχους που θέτουμε ως κοινωνία, ενδοσκόπηση των αξιών μας, επαναδιορισμός του «τέλους» της σύγχρονης κοινωνικής οργάνωσης. Η αρχαία φιλοσοφική σκέψη προκαλούσε τον στοχασμό, εμείς σήμερα σπεύδουμε, δημιουργούμε προβλήματα και ακολούθως αγωνιούμε για την επίλυσή τους. Τέλος, οι τέχνες, η ευαισθησία των ανθρώπων των τεχνών, μας αποκαλύπτουν βαθιές αλήθειες προτού αυτές επιπλεύσουν στη συλλογική συνείδηση. Για να μη μιλήσουμε για την ομορφιά του κόσμου, το κάλλος που οι τέχνες μας προσφέρουν. Ποιο είναι το νόημα της οικονομικής ανάπτυξης αν όχι και η απόλαυση του ωραίου. Από τον διάλογο των επιστημών, τεχνών και φιλοσοφίας η ανθρωπότητα διευρύνει τους ορίζοντές της για να κατανοήσει εις βάθος τι προκάλεσε τη βαθιά κρίση των ημερών, αλλά και να δει πέρα από αυτή.

Ο κ. Σταύρος Ζένιος είναι πρύτανης και καθηγητής Διοικητικής Επιστήμης και Χρηματοοικονομικών, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και Senior Fellow στη Σχολή Διοίκησης Τhe Wharton School του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας, ΗΠΑ.

Ο Σωκράτης και η άγνοια

RICHARD HUNTER

- Ποιες είναι οι πιο σημαντικές «τάσεις»στη μελέτη των κλασικών σήμερα;

«Ενα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της κλασικής αρχαιότητας είναι το πόσο “δημοφιλής” είναι- βιβλία, ταινίες, τηλεόραση- ο αρχαίος κόσμος παντού και αυτή η διεύρυνση του ενδιαφέροντος αντανακλά τις ευρείες εξελίξεις εντός του ακαδημαϊκού κόσμου. Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα- η λογοτεχνία της, η τέχνη της, η φιλοσοφία της- πρέπει να μελετηθεί τόσο ως το θεμέλιο ενός σημαντικού τμήματος του δυτικού πολιτισμού και της δυτικής ηθικής όσο και ως “σύνδεση” με άλλους αρχαίους πολιτισμούς- πολύ σημαντικό έργο έχει γίνει την τελευταία δεκαετία, επί παραδείγματι, στη μελέτη των συνδέσμων μεταξύ του καλλιτεχνικού και υλικού πολιτισμού της Ελλάδας και αυτού των αρχαίων πολιτισμών της Ανατολής. Με τον ίδιο τρόπο, η σύγχρονη μελέτη των κλασικών τώρα λαμβάνει τη θέση της στο προσκήνιο των ανθρωπιστικών σπουδών γενικότερα- η μελέτη της κλασικής αρχαιότητας δεν είναι μια σαφώς οριοθετημένη περιοχή, αλλά έχει πολυσχιδείς δεσμούς με την ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία, την ιστορία, τη λογοτεχνία και τις πολιτισμικές σπουδές κτλ.

Με τις τάσεις αυτές συμβαδίζει το διαρκώς διευρυνόμενο πεδίο του αντικειμένου- η μελέτη της όψιμης αρχαιότητας και της πρωτοχριστιανικής περιόδου, επί παραδείγματι, θεωρούνται σήμερα τμήμα του “δικού μας” επιστημονικού κλάδου, και όχι κάτι διαφορετικό, και η σφαίρα του “κλασικού” αντιστοίχως αυξάνεται αξιοσημείωτα. Ο κανόνας των “κλασικών συγγραφέων” είναι αγνώριστος σε σχέση με αυτό που ήταν πριν από 30 χρόνια».

- Με ποιον τρόπο η φιλοσοφία,η επιστήμηκαι η τέχνη μπορούν να βοηθήσουντην κοινωνία να βγει από τη βαθιά κρίση που βιώνει σήμερα;

Καλλιτεχνική απεικόνιση του εσωτερικού της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών

«Σε ένα επίπεδο, φυσικά, οι ανθρωπιστικοί κλάδοι δεν μπορούν να διορθώσουν τη ζημιά που οι τράπεζες και η δημοσιονομική ανευθυνότητα έχουν δημιουργήσει, ούτε μπορούν εύκολα να αποτρέψουν πολέμους, όμως η μελέτη του παρελθόντος, όπως η μελέτη της ηθικής και της ιστορίας, μπορεί σταδιακά να διαχύσει μια εμπεριστατωμένη αντίληψη για το τι είναι στην πραγματικότητα καλό τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία, και επομένως να επιφέρει την αλλαγή σε μόνιμη βάση.

Οι ηθικοί προβληματισμοί σχετικά με το πώς αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλον δεν παύουν ποτέ να υφίστανται, και γίνεται εμφανές όλο και εντονότερα ότι η μελέτη της ελληνικής αρχαιότητας προσφέρει την ευκαιρία να ερευνηθούν τα πολύ σύγχρονα ζητήματα της δικαιοσύνης και της ευθύνης, της πολιτικής κρίσης και της άσκησης εξουσίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των εκπαιδευτικών ευκαιριών, των σχέσεων μεταξύ πλουσίων και φτωχών, ανδρών και γυναικών, κ.ο.κ, ακριβώς όπως η τέχνη προσφέρει μια διέξοδο από την αποστειρωμένη κενότητα ενός κόσμου που διέπεται από την απελπισμένη οικονομική θεωρία.

Σε πολλές περιπτώσεις η μελέτη των ανθρωπιστικών επιστημών έχει παραγάγει απροσδόκητα οικονομικά οφέλη, αλλά αυτό δεν είναι το σημαντικότερο- πολύ μεγάλο μέρος της “κρίσης” έχει δημιουργηθεί από αυτό που ο Σωκράτης θα περιέγραφε ως άγνοια, και πρέπει όλοι εμείς να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να δείξουμε πως η άγνοια αυτή δεν αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ζωής».

Ο κ. Richard Ηunter είναι καθηγητής (έδρα Regius) Ελληνικών και συνεργαζόμενος ερευνητής του Τrinity College στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, Ηνωμένο Βασίλειο.

Προς ένα πολυ-Σύμπαν

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

-Κύριε καθηγητά,μπορεί να μας πει η επιστήμη σας σε ποιο μέλλον θα ζήσουμε;

«Η Φυσική που ασχολείται με την Κοσμολογία και τα Στοιχειώδη Σωμάτια περνάει πραγματικά τη “χρυσή εποχή” της. Η γενιά μας, στηριγμένη στους γίγαντες του παρελθόντος, σε σύγχρονες θεωρητικές εξελίξεις και στα καινούργια πειραματικά αποτελέσματα, “θαύματα” της σύγχρονης τεχνολογίας, κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα πλαίσιο όπου δίνονται απαντήσεις στα αιώνια ερωτήματα που βασανίζουν τον άνθρωπο από καταβολής του. Μέσα από τη Θεωρία των Υπερχορδών/Μ-Θεωρία/F-Θεωρία, και στηριγμένοι στα πρόσφατα κοσμολογικά πειράματα, προκύπτει ότι το Σύμπαν προέρχεται από μια αυθόρμητη κβαντική διακύμανση, από το “τίποτα”. Αυτό σημαίνει ότι είναι ένα από τα τουλάχιστον 10.500 δυνητικά πολυδιάστατα (10 ή 11 ή 12 διαστάσεις) Σύμπαντα. Ο τρόπος που «διπλώνουν» οι extra διαστάσεις (6 ή 7 ή 8), μια που ζούμε σε ένα τετραδιάστατο Σύμπαν, και πρέπει να υπακούει σε πολύ συγκεκριμένες αρχές, καθορίζει μονοσήμαντα τους φυσικούς νόμους του συγκεκριμένου Σύμπαντος. Από ΄κεί και πέρα, οι φυσικοί νόμοι του δικού μας Σύμπαντος καθορίζουν την εξέλιξή του, δηλαδή τη δημιουργία “Μεγάλων Δομών” (Large Structures), και να ΄μαστε 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια μετά να το συζητάμε...».

-Δηλαδή ένα πολυ-Σύμπαν (Μultiverse)! 

 «Φανταστείτε τη νανομικρότητά μας: Είμαστε ένας τυχαίος πλανήτης, ενός τυχαίου ήλιου, ενός από τους 100 δισεκατομμύρια αστέρες στον τυχαίο γαλαξία μας (Μilky Way), ενός ανάμεσα σε 100 δισεκατομμύρια άλλους γαλαξίες στο τυχαίο Σύμπαν μας, ενός από τα περίπου 10.500 δυνητικά Σύμπαντα... Τι να συζητάμε τώρα;

Ούτε ο Αλμπέρ Καμύ, γράφοντας τον “Μύθο του Σίσυφου”, υποστηρίζοντας τη φιλοσοφία του παραλόγου, υποψιάζομαι ότι θα μπορούσε να φανταστεί τον βαθμό της τυχαιότητας και του παραλόγου της όλης ύπαρξής μας. Προς τιμήν του, η ομιλία μου στο συνέδριο “Οι Διάλογοι των Αθηνών” έχει τίτλο “Τhe Quantum Μyth of Sisyphus: Chance and Sustainability” (Ο κβαντικός μύθος του Σίσυφου: Τύχη και αειφορία), όπου τα παραπάνω αναλύονται και όπου θα παρουσιάσω μερικές καινούργιες ιδέες μου για το πολυ-Σύμπαν (Μultiverse) και τι σημαίνει για τον άνθρωπο, ξεχασμένο στην καθημερινότητά του...».

Ο κ. Δημήτρης Νανόπουλος είναι ακαδημαϊκός, διακεκριμένος καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Τexas Α&Μ.

Η συλλογική μας παράλυση

JOHN DUNN

Ο επιστημονικός τομέας της πολιτικής θεωρίας επιδιώκει να κατανοήσει και να εξηγήσει ορισμένα πολύ πρακτικά προβλήματα που απασχολούν το ανθρώπινο είδος καθ΄ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του, αλλά επίσης επιχειρεί να καταγράψει και να συλλάβει τη σημασία της ανεξάντλητης ποικιλίας τρόπων με τους οποίους εκφράζονται τα προβλήματα αυτά. Ολα αυτά τα πανάρχαια προβλήματα παραμένουν πεισματικά μαζί μας και, παρά το εντυπωσιακό εύρος παλαιότερων προσπαθειών με διασπορά στον χρόνο και στον χώρο, με ορισμένες δε από αυτές χαμένες στο βάθος των αιώνων, η συνολική πρακτική σοφία του ανθρώπινου γένους έχει σημειώσει αποθαρρυντικά μικρή πρόοδο προς την επίλυσή τους.

Το βασικό έργο της πολιτικής επιστήμης παραμένει για τον λόγο αυτόν η δραστική βελτίωση αυτής της αβέβαιης απόδοσης. Ενώπιον αυτού του ατέλευτου και αποκαρδιωτικού έργου, δύο εστιάσεις απαιτούν ειδική προσοχή αυτή τη χρονική στιγμή. Η πρώτη αφορά την κλίμακα και την πρωτοτυπία των μορφών με τις οποίες η αρχαία πρόκληση ενσωματώνεται σήμερα. Η δεύτερη αφορά την αποδυναμωτική επίδραση του σημερινού ακαδημαϊκού καταμερισμού έργων στη συλλογική μας δυνατότητα να αναγνωρίζουμε την αλλαγή αυτή ως προς το μέγεθος και την επιτακτικότητά της και να ανταποκριθούμε σε αυτή με το κουράγιο και τη στρατηγική διορατικότητα που τόσο επιτακτικά και προκλητικά απαιτεί. Αυτό αποτελεί μια απογοητευτική παραγνώριση στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς καθώς και μια κατάφωρη αποτυχία στην εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα. Αντανακλά και ταυτόχρονα ενισχύει αντίστοιχες αποτυχίες στην πολιτική δυνατότητα της αυξανόμενα επαγγελματοποιημένης πολιτικής μας εντός της ακόμη περισσότερο αξιοθαύμαστα και απείθαρχα δομημένης παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Εν όψει μιας οικολογικής κρίσης, τη δριμύτητα της οποίας κανείς δεν μπορεί ακόμη να εκτιμήσει με αξιοπιστία και ενός τομέα οικονομικής νομοτέλειας την οποία οι πιο εκλεπτυσμένοι και επαγγελματικά ικανοί κριτές πολύ εμφανώς κατά την παρούσα στιγμή την κατανοούν ελάχιστα, και επί της οποίας έχουν επομένως ακόμη λιγότερο έλεγχο από αυτόν που είναι καταρχήν διαθέσιμος στους ανθρώπους, ο ακαδημαϊκός κλάδος της πολιτικής επιστήμης και οι υπο-κλάδοι του (πολιτική θεωρία, πολιτική φιλοσοφία, πολιτική οικονομία, διεθνείς σχέσεις κτλ.) δεν διαθέτουν την ευκρινή δυνατότητα να συλλάβουν τις επιπτώσεις της παρούσας κατάστασης, πόσο μάλλον να τις μεταδώσουν με κατανοητό τρόπο στο μεγαλύτερο μέρος των συμπολιτών μας. Η μαζική υλική πρόοδος του ανθρώπινου είδους στη διάρκεια των αιώνων βασίστηκε ολοκληρωτικά στον διαρκώς εξαπλωνόμενο καταμερισμό εργασιών. Δεν γνωρίζουμε πώς να επανακατανείμουμε την πνευματική εργασία που απαιτείται για να συμπεριληφθεί η παρούσα κατάσταση, και ακόμη λιγότερο πώς να δομήσουμε το παράλογα περίπλοκο και απαιτητικό επίπεδο πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας που θα απαιτείτο για να μας δώσει τη μικρότερη δυνατότητα αποτελεσματικού χειρισμού του. Υπάρχει μια εγγενής σχέση ανάμεσα σε πολλές από τις πιο κατάφωρες παθογένειες της σύγχρονης ακαδημαϊκής ζωής και στον βαθμό της συλλογικής μας παράλυσης εν όψει ενός κινδύνου που μεγαλώνει διαρκώς.

Ο κ. John Dunn είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Θεωρίας στο Κing΄s College, Κέιμπριτζ, Ηνωμένο Βασίλειο.

Εχει νόημα η ζωή;

RODERICK BEATON

-Κινδυνεύουν οι νεοελληνικές σπουδές;

«Οι νεοελληνικές σπουδές είναι από καιρό διαδομένες σε όλη την Ευρώπη, από τη Λισαβόνα ως τη Μόσχα, από το Ελσίνκι ως τη Σικελία. Λόγω μετανάστευσης, και στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία. Στην Ευρώπη έξω από την Ελλάδα και την Κύπρο ο νεοελληνιστήςδεν είναι κατ΄ ανάγκη και Ελληνας - όπως ακριβώς συμβαίνει στη δική μου περίπτωση. Με την παγκόσμια εξάπλωση των νεοελληνικών σπουδών, λοιπόν, τα τελευταία χρόνια αλλάζει όψη και το επιστητό μας: αντί να είναι στην πλειοψηφία τους κεντρομόλοι, δηλαδή με επίκεντρό τους την Ελλάδα, οι νεοελληνικές σπουδές σιγά-σιγά ανοίγονται προς την κατεύθυνση της διακλαδικότητας, προς τον διάλογο με άλλα επιστημονικά «χωράφια». Σαν αποτέλεσμα βλέπουμε ολοένα να ασχολούνται οι σημερινοί νεοελληνιστές με τη Διασπορά, με το καινούργιο φαινόμενο της μετανάστευσης ξένων στην Ελλάδα, με τους γενικότερους προβληματισμούς των σύγχρονων ανθρωπιστικών επιστημών. Συγκεκριμένα, ο φιλόλογος σήμερα μπορεί να ασχολείται με τον διάλογο των ποιητών ή των πεζογράφων, Ελλήνων και μη· ο ιστορικός με τις σχέσεις του έλληνα πολίτη ή του ελληνικού κράτους με άλλους λαούς ή κράτη· ο γλωσσολόγος με τις κοινωνικές και παραστασιακές (performative) διαστάσεις του λόγου σε δράση, πολλές φορές σε σχέση με άλλες γλώσσες, κ.λπ. Οι νεοελληνικές σπουδές επίσης διεκδικούν σήμερα τη θέση τους στη διεθνώς ανοδική πορεία των πολιτισμικών σπουδών (cultural studies). Με όλους αυτούς τους τρόπους οι ανθρωπιστικές επιστήμες που έχουν ως αντικείμενό τους τον νεότερο ελληνισμό όχι μόνο εξαπλώθηκαν διεθνώς, αλλά στην ουσία τους διεθνοποιήθηκαν».

-Μπορεί η φιλοσοφία,οι επιστήμεςκαι η τέχνη να δώσουν απαντήσειςστη σημερινή κρίση;

 «Οι οικονομικές και πολιτικές κρίσεις αφορούν (και απειλούν) την υλική ζωή. Ποιος όμως είναι ο στόχος της ζωούλας μας; Από πού αντλούμε την (ψευδ;)αίσθηση ότι αυτό που κάνουμε έχει κάποιο νόημα ή αξία; Από την εποχή του Διαφωτισμού και πέρα, δεν φτάνουν πια σαν απάντηση οι όποιες θεϊκές εντολές. Μέσα από τη φιλοσοφία, την επιστήμη, τις καλές τέχνες, εμείς οι άνθρωποι ψάχνουμε να βρούμε μόνοι μας τις απαντήσεις σε πολλά τέτοια ερωτήματα. Και αυτό σημαίνει, βέβαια, πως πρέπει να έχουμε επίγνωση των παλαιότερων απαντήσεων που βρήκαν οι προκάτοχοί μας από τον Ομηρο και τον Ηράκλειτο, τον Κομφούκιο και τους ινδούς σοφούς και μπρος».

Ο κ. Roderick Βeaton είναι καθηγητής (έδρα Κοραής) Νέων Ελληνικών και Ελληνικής Ιστορίας, Γλώσσας και Φιλολογίας στο Κing΄s College, Κέιμπριτζ, Ηνωμένο Βασίλειο.

Επιστήμες χωρίς κέρδος;

JOSEPH BRYANT

-Ποιες είναι οι κυρίαρχες τάσεις σήμεραστις κοινωνικές επιστήμες;

«Δεν πρόκειται για μια εύκολη ερώτηση, καθώς οι κοινωνικές επιστήμες είναι σήμερα εμφανώς σε μια εσωτερική αταξία και προσήλωση στα στυγνά δεδομένα. Σε κάθε επιστήμη υπάρχουν σημαντικές διαφορές για τις θεωρίες και τις μεθόδους που παρέχουν τις πιο ακριβείς και διορατικές εξηγήσεις των κοινωνικών διαδικασιών, αλλά η προσδοκώμενη σύγκλιση των επιστημών μοιάζει να είναι ακόμη μακριά. Η ανησυχητική έλλειψη συμφωνίας ακόμη και στις πιο βασικές ερωτήσεις για το πώς έχει οδηγήσει στην εμφάνιση ενός μεγάλου αριθμού μη συμβατών μεθόδων και απόψεων που βρίσκουν μάλλον σποραδική παρά γενική αποδοχή. Ακόμη και στην οικονομική επιστήμη, η οποία είναι η πιο μονολιθική θεωρητικά και εξαιρετικά πρακτική, υπάρχει σε εξέλιξη ένας αναστοχασμός. Αυτή η μακρόχρονη εξέλιξη προκλήθηκε θεωρητικά από την αύξηση του κινήματος των λεγόμενων “μετα-αυτιστικών οικονομικών” και κυρίως από την πρόσφατη κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας. Σήμερα δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι τα παλαιά μοντέλα, απλουστευτικά βασισμένα στον “ορθολογικό οικονομικό άνθρωπο” και στη “βέλτιστη επίδοση των αγορών”, έχουν αποτελέσματα περισσότερο στη θεωρία παρά εφαρμογή στην κοινωνική πραγματικότητα.

Η κοινωνιολογία, η οποία δεν υπήρξε ποτέ μια ενιαία επιστήμη, μάχεται σήμερα για την ταυτότητά της, καθώς νέα πεδία, π.χ. πολιτιστικές σπουδές, εγκληματολογία, υγεία και ιατρική, αναπτύχθηκαν σε τέτοιες διαστάσεις που πολλές κεντρικές έννοιες- όπως κοινωνική ανισότητα, κοινωνική δύναμη και κυριαρχία, μακροδομικές αλλαγές - περιθωριοποιούνται.

Η βαθμιαία μετατροπή των πανεπιστημίων σε θεσμούς όλο και πιο εξαρτημένους από εξωγενείς, ιδιωτικούς χρηματοδοτικούς παράγοντες υποβαθμίζει και αναδομεί την ταυτότητα των επιστημών. Οι οικονομικές επιταγές για εξασφάλιση οικονομικής υποστήριξης ή κοινών δραστηριοτήτων με τον επιχειρηματικό τομέα επαναπροσδιορίζουν τι είναι αυτό που μετράει στην κατεύθυνση της έρευνας. Οπως ο C. Wright Μills είχε σημειώσει στο έργο του “Η κοινωνιολογική φαντασία”, μια κοινωνική επιστήμη που εξαρτά την υλική της επιβίωση από τον ιδιωτικό τομέα ή το κατεστημένο θα χάσει την ικανότητά της για κοινωνική ευθύνη και ανεξάρτητη κριτική σκέψη.

Σήμερα οι κοινωνικές επιστήμες αντιμετωπίζουν δύο βασικές προκλήσεις: πώς να διασφαλίσουν μια εγγυημένη συμφωνία για τις βάσεις της θεωρίας και των μεθόδων (μέσα σε κάθε επιστήμη αλλά και σε σχέση με τις άλλες) και πώς να διασφαλίσουν τα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα να μην περιορίζονται από τα προγράμματα των ιδιωτών χρηματοδοτών αλλά να αντιμετωπίζουν υπεύθυνα τις ανάγκες της ανθρωπότητας».

-Μπορούν οι επιστήμες να βοηθήσουνστo ξεπέρασμα αυτής της βαθιάςκρίσης;

 «Η κρίση είναι πράγματι βαθιά και πολυσχιδής. Το χειρότερο απ΄ όλα είναι ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε την επαπειλούμενη οικολογική καταστροφή που οφείλεται στην παγκόσμια άνοδο της θερμότητας. Τις συνεχείς καταστροφές και τη μόλυνση της φύσης από το βιομηχανικό μοντέλο παραγωγής, όπου τα βραχυπρόθεσμα ιδιωτικά κέρδη είναι πάνω από τα συλλογικά ερωτήματα για μια ποιότητα ζωής και αειφορίας. Αυτό που μεγαλώνει τις δυσκολίες μας είναι η διεύρυνση των ανισοτήτων μεταξύ φτωχών και πλουσίων, μεταξύ ορισμένων ισχυρών κρατών και του υπόλοιπου κόσμου. Απαιτούνται βαθιές κοινωνικές αλλαγές για να μετασχηματίσουμε τις οικονομικές πρακτικές μας και να θεσμοθετήσουμε κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα. Οι υπάρχουσες πολιτικές πρακτικές σε εθνικό και διεθνές επίπεδο φαίνονται ανίκανες να δώσουν προοδευτικές απαντήσεις.

Το είδος μας, προσδιοριζόμενο ως homo sapiens, θεωρείται “σοφό” και “γνωστικό”, αλλά ο φανερός ανορθολογισμός που έχουμε εγκαθιδρύσει- άγριοι πόλεμοι και βία, θρησκευτικές και εθνικές συγκρούσεις, πληθυσμοί που υποφέρουν και υποβάθμιση του πλανητικού οικοσυστήματος- δείχνει ότι κάτι έχει πάει τραγικά λάθος.

Είναι δύσκολο να αποφύγεις το αίσθημα απελπισίας που σε κυριεύει όταν σκέφτεσαι το μέγεθος της πολυπλοκότητας τέτοιων προβλημάτων. Αλλά αν είναι να βρεθεί μια διέξοδος, πιστεύω ότι αυτή βρίσκεται στον ρόλο που μπορούν να παίξουν η φιλοσοφία, οι επιστήμες και οι τέχνες. Ξεκινώντας από το προφανές, ότι η γνώση είναι προϋπόθεση για αποτελεσματική δράση, τα τρία πεδία ανθρώπινης σκέψης που ανέφερα όχι μόνο διαφυλάσσουν τη συσσωρευμένη σοφία του παρελθόντος αλλά βοηθούν στη διεύρυνση των ορίων της κατανόησης και της επίγνωσης. Η βαθμιαία εφαρμογή της γνώσης στα τρέχοντα κοινωνικά προβλήματα είναι από τις βασικές φιλοδοξίες των “Αθηναϊκών Διαλόγων”. Προτείνοντας έναν αποδεκτό διαλογισμό σε διαφορετικές βασικές πλευρές της ανθρώπινης κατάστασης- από την πολιτική στην ηθική, από την επιστήμη στην τέχνη-, έχουν στόχο να διευκρινίσουν τη συγκυρία μέσα και από την αξιολόγηση της ελληνικής διαχρονικής κληρονομιάς.

Για παράδειγμα, μπορούμε να προωθήσουμε μια πιο αποτελεσματική και αλληλέγγυα κοινωνική πολιτική αν στηριχθούμε στην κλασική ελληνική ιδέα για ίσα δικαιώματα και ευθύνες. Είναι κοινότοπο να πούμε ότι η ιστορική αντικατάσταση του “πολίτη” από τον καταναλωτή, τον φορολογούμενο και τον μέτοχο έχει μοιραία διαβρώσει την πολιτική κα παγκόσμια σφαίρα, δίνοντας την κυριαρχία σε στενά κλαδικά συμφέροντα σε βάρος των κοινωνικών αγαθών. Και όπως βλέπουμε τη φανερά αυξανόμενη τάση του καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού να εμπορευματοποιεί κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής- από τις φυλακές και την υγεία ως την εκπαίδευση και τον πόλεμο- μήπως θα έπρεπε να σκεφθούμε τη ρήση του Αριστοτέλη ότι η υποταγή των πράξεων και των ενδιαφερόντων μας στη συνεχή παραγωγή κέρδους αλλοιώνει τις φυσικές λειτουργίες αυτών των δραστηριοτήτων και υπηρεσιών;

Τελικά πρέπει να σκεφθούμε τον δρόμο που θα ακολουθήσουμε ενάντια στην κρίση που απειλεί την επιβίωση του ανθρώπινου είδους στις επόμενες δεκαετίες. Για να γίνει αυτό, απαιτείται η επιστημονική γνώση, δηλαδή το πώς λειτουργεί ο φυσικός και κοινωνικός κόσμος, να αποτελέσει τον φιλοσοφικό οδηγό για να βρούμε τον κατάλληλο τρόπο ζωής που θα υπηρετήσει και θα στηρίξει την ανθρώπινη ανάπτυξη με τη συμβολή και την έμπνευση και των τεχνών».

Ο κ. Joseph Μ. Βryant είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο.

Ποιο είναι το αντίδοτο;

HANS-JOACHIM GEHRKE

-Ποια είναι η πιο σημαντική τάση στο πεδίο της Ιστορίας σήμερα;

«Λόγω της επίδρασης της έννοιας του μεταμοντέρνου και ειδικότερα της επιρροής των σχετικών έργων του Ηayden White, μπορεί κανείς σήμερα να ανιχνεύσει έναν νέο διάλογο μεταξύ των κριτικών της λογοτεχνίας και της τέχνης με τους ιστορικούς. Οι ιστορικοί όλο και πιο πολύ έχουν επίγνωση των διαφορετικών προσλήψεων των διαφορετικών “πραγματικοτήτων” όπου τα δεδομένα ξανασυζητούνται και οι τέχνες και η λογοτεχνία εξετάζονται ως ιστορικές πηγές.

Από την άλλη μεριά η αναζήτηση δεδομένων είναι ακόμη πιο σημαντική για τις αναπτυσσόμενες τάσεις, ειδικότερα ανάμεσα σε ανθρώπους που αναζητούν να κατασκευάσουν την εθνική τους ταυτότητα ή αγωνίζονται για την ανεξαρτησία τους. Αυτοί χρησιμοποιούν την Ιστορία και τις μαρτυρίες (συχνά με τη μορφή μυθικών αναμνήσεων, συμβόλων ή εικόνων) για να νομιμοποιήσουν τα πολιτικά τους αιτήματα, ειδικά σε συγκεκριμένες χώρες. Οι σημερινές έρευνές μου επικεντρώνονται σε αυ τό ακριβώς το ζήτημα». -Η φιλοσοφία και οι επιστήμες μπορούννα δείξουν εξόδους από την κρίση;

«Η φιλοσοφία, οι επιστήμες και οι τέχνες είναι σήμερα ένα είδος αντιδότου στις σημερινές τάσεις του φονταμενταλισμού και του ανορθολογισμού (που πολύ συχνά καλύπτονται με το πρόσχημα της θρησκείας) καθώς αποκτούν μια συνεχώς διευρυνόμενη σημασία. Πρέπει να επαναφέρουμε την παλιά αλλά ακόμη βασική ιδέα του Διαφωτισμού, όπως για παράδειγμα διακηρύχθηκε θεωρητικά και πρακτικά από τον Βολτέρο. Βασιζόμενοι στον Λόγο, στον σεβασμό και στη γενναιότητα έχουμε τη δυνατότητα να αντεπεξέλθουμε στις νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος. Σε αυτόν τον σεβασμό πρέπει να προσμετρήσουμε και την παράδοση των ελλήνων σοφών. Τα μεγάλα επιτεύγματα των ελλήνων φιλοσόφων, συγγραφέων και καλλιτεχνών θα συμβάλουν σημαντικά σε αυτόν τον νέο Διαφωτισμό».

Ο κ. Ηans-Joachim Gehrke είναι πρόεδρος του Γερμανικού Ινστιτούτου Αρχαιολογίας στη Γερμανία.