Η ευχή...
... Σε ένα µικρό κοιµητήρι να γίνει η επιστροφή. Να ατενίζεις το πέλαγος από ψηλά, µέσα από λοξά πεύκα.

Τις πρώτες...
... µέρες του Νοέµβρη, τα γαλλικά κοιµητήρια γίνονται τόποι ζωντανοί. Είναι οι µέρες των νεκρών. Τα κοιµητήρια βρίσκονταν κάποτε στο κέντρο των χωριών. Ολόγυρα από την εκκλησία της ενορίας. Σε βάφτιση ή σε γάµο, οι άνθρωποι µαζεύονταν κάτω από τις δεντροστοιχίες και άφηναν αναθήµατα µπροστά στα ονόµατα που αναγράφονταν στις πλάκες. Ο αστός όµως έδιωξε τους νεκρούς, τους έσπρωξε στα περιθώρια της πόλης του. Οι σύγχρονες ανησυχίες για την υγιεινή και τη διαχείριση του αστικού χώρου δεν επέτρεψε στους νεκρούς να παραµείνουν ανάµεσα στους ζωντανούς. Εγιναν κάτι σαν ανεπιθύµητοι. Μονάχα τέτοιες µέρες τους θυµούνται µερικοί, λέει στην εφηµερίδα «Φιγκαρό» ο ιερέας Ζαν-Ροµπέρ Αρµογκατ που διδάσκει στην Εκόλ Νορµάλ. Αυτή η µετακίνηση των ζωντανών στους τόπους όπου αναπαύονται οι εκλιπόντες δεν είναι µονάχα µια πράξη µνήµης.
Ενα κοιµητήρι δεν είναι ένα µουσείο πεθαµένων. Είναι κάτι παραπάνω από αυτό:
ένα αναπαυτήριο. Και σε αυτό, οι νεκροί δικαιούνται να αναπαύονται εν ειρήνη. Γι’ αυτό προκάλεσε µεγάλη αναταραχή η βεβήλωση 49 εβραϊκών τάφων τις προάλλες, σε γαλλική επαρχιακή πόλη. Είτε διάσηµοι είτε κοινοί, είτε οµόθρησκοι είτε αλλόθρησκοι, είτε φίλοι είτε εχθροί, οι νεκροί δικαιούνται τον ίδιο σεβασµό. Οσο πιο πολύ δυσκολεύονται οι ζωντανοί να συνυπάρξουν εν ειρήνη µε τους νεκρούς, τόσο πιο αφόρητος γίνεται ο θάνατος.

Οι επισκέψεις...
... στα κοιµητήρια δεν είναι ένα έθιµο απαρχαιωµένο. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να αναζητούν εκεί τις ρίζες τους, την ιστορία τους, την ψυχή τους, γράφει ο Ζαν-Κλοντ Σουλερί στην εφηµερίδα «Λα Ντεπές» µε την ευκαιρία των ηµερών. Και αυτή η αναζήτηση αξίζει πολύ περισσότερο από τις πολυλογίες για την εθνική ταυτότητα που ταλανίζουν πολλές χώρες. Πότε ένα όνοµα που µας λέει κάτι. Πότε ένας ερειπωµένος τάφος που στην αποσαθρωµένη πέτρα του έχουν αποµείνει δυσανάγνωστα τα κεφαλαία γράµµατα µε τα ονόµατα. Πότε ένα κοµµάτι πολυκαιρισµένο µάρµαρο που πάνω του ξεφτίζουν οι ηµεροµηνίες κάποιας άλλης εποχής. Εκεί, κάτω από τα κυπαρίσσια και ανάµεσα από τα µάρµαρα, οι άνθρωποι θέτουν ερωτήµατα που τους πηγαίνουν σε χρόνους λιγότερο ή περισσότερο µακρινούς, σε µια προσωπική µνήµη που ακόµη και για εκείνους που έχουν το ελάχιστο ατοµικό εισόδηµα είναι ένας ανεκτίµητος προσωπικός πλούτος. Εκεί, κάτω από τα κυπαρίσσια και ανάµεσα από τα µάρµαρα, οι άνθρωποι θέλουν να θυµούνται µονάχα τα καλύτερα. Και να ξεχνούν την άσχηµη πλευρά της ανθρωπότητας.
Γιατί οι πρόγονοί τους πρέπει να µείνουν στον ύπνο τους ατάραχοι.

Την άσχηµη...
... πλευρά της ανθρωπότητας. Αυτήν ανασύρουν εκείνοι που βεβήλωσαν τους εβραϊκούς τάφους στη Γαλλία. Και οι άλλοι που βανδάλισαν 78 ελληνικούς τάφους σε κοιµητήριο της Ιµβρου. Περίσσεψαν στα χρόνια µας οι βάρβαροι. Και λιγοστεύουν ολοένα οι πιστοί στα «άγραπτα θεών νόµιµα».

Ρ.Βρανάς