Σε όλη τη δυτική Ευρώπη, την «υπερδύναμη της άνετης ζωής», όσα απέκτησαν οι άνθρωποι μια ολόκληρη ζωή ξαφνικά έπαψαν να θεωρούνται δεδομένα. Η κρίση ελλείματος, η οποία απειλεί το ευρώ, υποσκάπτει και τη βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού προτύπου κοινωνικής πρόνοιας, που σφυρηλατήθηκε από αριστερίζουσες κυβερνήσεις μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκόσμιου Πολέμου.

Οι Ευρωπαίοι κόμπαζαν για το κοινωνικό τους πρότυπο, με τις χορταστικές διακοπές του και τις πρόωρες συντάξεις του, τα εθνικά συστήματα υγείας του και τα γενναιόδωρα επιδόματά του, αντιπαραβάλλοντας το με τις λιγότερο ευνοϊκές συνθήκες διαβίωσης του αμερικανικού καπιταλισμού.

Οι Ευρωπαίοι έχουν επωφεληθεί από τις χαμηλές στρατιωτικές δαπάνες, όντες υπό την προστασία του ΝΑΤΟ και της αμερικανικής πυρηνικής ομπρέλας. Επίσης, αντιλαμβάνονται τους αυξημένους φόρους ως ένα διαβίου δίχτυ ασφαλείας.

Ωστόσο, σε όλη την Ευρώπη, οι κυβερνήσεις βλέπουν τα ελλείμματα να αυξάνονται, ενώ τα χειρότερα δεν έχουν έρθει ακόμη. Η Γηραιά Ηπειρος δεν μπορεί πλέον να καλύψει τα έξοδα του μέχρι πρότινος τρυφηλού της βίου, αν τουλάχιστον δεν παρεμβληθεί μια περίοδος λιτότητας και σημαντικών αλλαγών.

Οι ευρωπαϊκές χώρες προσπαθούν να καθησυχάσουν τους επενδυτές αυξάνοντας τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης και τις ώρες εργασίας, μειώνοντας, παράλληλα, μισθούς, παροχές υγείας και συντάξεις.

«Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στο στάδιο της διάσωσης», είπε ο Καρλ Μπιλντ, υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας. «Ωστόσο πρέπει να μεταβούμε πολύ σύντομα στο στάδιο των μεταρρυθμίσεων. Το ‘ελλειμμα μεταρρυθμίσεων’ είναι το πραγματικό πρόβλημα», συμπλήρωσε, τονίζοντας την αναγκαιότητα αλλαγών στις υποδομές.

Μέχρι στιγμής, ο κόσμος αντιδρά στις κυβερνητικές προσπάθειες μείωσης των δαπανών με απαισιοδοξία και οργή, κατανοώντας, παράλληλα ότι το παρόν σύστημα δεν είναι βιώσιμο.

Στην Αθηνα, ο 25χρονος Άρης Ιορδανίδης, απόφοιτος οικονομικής σχολής που, όμως εργάζεται σε βιβλιοπωλείο, νιώθει αγανάκτηση για τους υψηλούς φόρους που είναι αναγκασμένος να πληρώνει προκειμένου να χρηματοδοτεί τον υδροκέφαλο δημόσιο τομές. «Κάθονται χρόνια ολόκληρα, πίνοντας καφέ και χαζολογώντας στο τηλέφωνο και μετά παίρνουν παχυλές συντάξεις στα 50 τους. Εμείς, πάλι, θα πρέπει να δουλεύουμε μέχρι τα 70», λέει χαρακτηριστικά.

Στη Ρώμη, ο Αλντο Σιμάλια, 52 χρονος καθηγητής φωτογραφίας, είναι εξαιρετικά απαισιόδοξος όσον αφορά στη σύνταξη του. «Δεν πρόκειται να πάρουμε σύνταξη γιατί κανείς δεν θα μπορεί να γεμίσει τα Ταμείς. Αυτό δεν ισχύει μόνο για μένα, αυτή η χώρα δεν έχει μέλλον», αναφέρει.

Τώρα η ανάγκη γι’αλλαγές έχει γίνει επιτακτική. Ο πληθυσμίς της Ευρώπης γερνα ταχέως λόγω της αυξανόμενης υπογεννητικότητας, η ανεργία καλπάζει διότι οι παραδοσιακές βιομηχανίες έχουν στραφεί στην Ασία, ενώ η περιοχή στερείται ανταγωνιστικότητας στις παγκόσμιες αγορες.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέχρι το 2050 το ποσοστό των Ευρωπαίων άνω των 65 ετών θα είναι σχεδόν διπλάσιο. Τη δεκαετία του 1950, αντιστοιχούσαν επτά εργαζόμενοι σε κάθε συνταξιούχο στις προηγμένες οικονομίες. Το 2050 η αναλογία στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι 1,3 προς 1.

«Τώρα αρχίζουν τα δύσκολα για χώρες σαν την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία, αλλά και για μας, επίσης», λέει ο Λοράν Κοέν-Τανουγκί, γάλλος δικηγόρος ο οποίος εκπόνησε μια μελέτη με θέμα τη θέση της Ευρώπης στην παγκόσμια οικονομία για λογαριασμό της γαλλικής κυβέρνησης και συνεχίζει: «Πλέον δεν έχουμε τα περιθώρια να ζούμε όπως παλιά και υπάρχει πραγματική ανάγκη για διαρθρωτικές αλλαγές».

Στο Παρίσι, η 88χρονη Μαλκά Μπρανίστ ζει με τη σύνταξη του απαθανόντος συζύγου της. «Ανησυχώ για τις επόμενες γενιές. Όσοι δεν αποταμιεύουν δεν θα πάρουν τίποτα», είπε ενώ έτρωγε με τη νύφη της, τη 49 χρονη Ντομινικ Αλκάν.

Η Αλκάν, που είναι πλασιέ πιστεύει ότι θα πρεπει να συνεχίσει να εργάζεται για καιρό ακόμα. «Αλλά φοβάμαι ότι δεν θα μπορέσω ποτέ να είμαι τόσο καλή όσο παλιότερα. Δεν θα μπορώ να κάνω αυτή τη δουλειά στα 63, η δουλειά του πλασιέ απαιτεί πολλή ενέργεια», δήλωσε.

Οι αριθμοί δείχνουν τη σοβαρότητα του προβλήματος. Οι ακαθάριστες δημόσιες κοινωνικές δαπάνες στην Ε.Ε. αυξήθηκαν από 16% του ΑΕΠ που ήταν το 1980 σε 21% το 2005, ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες κυμαίνονταν στο 15,9%. Στη Γαλλία, το ποσοστό τώρα είναι 31% το υψηλότερο στην Ευρώπη, με τις κρατικές συντάξεις να αποτελούν πάνω από το 44% του συνόλου και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη το 30%.

Το πρόβλημα είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικό στη Γαλλία που έχει λάβει λιγότερα διορθωτικά μέτρα από ό,τι κάποιοι γείτονες της. Στη Σουηδία και την Ελβετία, 7 στους 10 ανθρώπους εργάζονται μετά τα 50, ενώ στη Γαλλία η αναλογία είναι μόλις 5 στους 10. Η ηλικία συνταξιοδότησης στη Γαλλία είναι τα 60 ετη, ενώ στη Γερμανία πρόσφατα αυξήθηκε το όριο στα 67 για όσους έχουν γεννηθεί μετά το 1963.

Με τη συνταξιοδότηση της μεταπολεμικής γενιάς, ο αριθμός των συνταξιούχων θα αυξηθεί κατά 47% στη Γαλλία κατά το διάστημα 2010-2050, ενώ ο αριθμός όσων είναι κάτω των 60 θα παραμείνει στάσιμος.

Τα προβλήματα είναι σοβαρότερα στις «νέες δημοκρατίες» της ευρωζώνης, ήτοι στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία, που υιοθέτησαν τα ευρωπαϊκά δημοκρατικά ιδεώδη και που η Ευρώπη ενσωμάτωσε για πολιτικούς λόγους κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ίσως προωρα. Αυτές οι χώρες έχουν οικοδομήσει πλουσιοπάροχα κρατικά συστήματα βασιζόμενες στο ευρώ αλλά τώρα πρέπει να προβούν σε αλλαγές.

Υπό την απειλή του προβλήματος εξυπηρέτησης του χρέους της, η Ελλάδα πάγωσε τις συντάξεις για τρία χρόνια, κατάρτισε ένα νομοσχέδιο με το οποίο αυξάνεται η ηλικία συνταξιοδότησης στα 65 έτη, πάγωσε τους μισθούς στο δημόσιο τομέα και προχώρησε σε περικοπές των επιδομάτων των δημόσιων υπαλλήλων. Η Πορτογαλία μείωσε κατά 5% τους μισθούς των υψηλοβαθμων δημόσιων υπαλλήλων και των πολιτικών και αύξησε τους φόρους, ενώ παράλληλα ακύρωσε την πραγματοποίηση μεγαλόπνοων έργων. Η Ισπανία μειώνει τώρα τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων κατά 5% και τους παγώνει για το 2011, ενώ ταυτοχρόνως ψαλιδίζει τα δημόσια έργα.

Εν τούτοις και οι τρείς χώρες πρέπει να λάβουν επιπρόσθετα μέτρα προκειμένου να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξή τους κυρίως αλλάζοντας άκαμπτους κανόνες απασχόλησης που συχνά καθιστούν απαγορευτικά δαπανηρή την πρόσληψη ή την απόλυση προσωπικού, διατηρώντας, έτσι, τα ποσοστά ανεργίας σε υψηλά επίπεδα.

Στην Αθήνα, ο Ιορδανίδης, που έχει μηνιαίο εισόδημα 800 ευρώ, λέει ότι βλέπει και κάτι θετικό: «Ίσως αυτή να είναι μια ευκαιρία να αναδιαρθρώσουμε όλο αυτό το σαθρό σύστημα και να δημιουργήσουμε επιτέλους, ένα κράτος που θα λειτουργει εύρυθμα».

 Συνεργάστηκαν η Maia de la Baume και ο Scott Sayre από το Παρίσι, η Νίκη Κιτσαντώνη από την Αθήνα και η Elisabetta Povoledo από την Ρώμη.

 Steven Erlanger