Με πολύτιμο βοηθό τις δορυφορικές λήψεις, η αγροτική παραγωγή μπορεί πια να περάσει στον καινούργιο αιώνα. Πληροφορίες που αφορούν τη σύσταση του εδάφους, τις συγκεντρώσεις λιπασμάτων και άλλες κρίσιμες συνθήκες για την παραγωγή συλλέγονται και διατίθενται στους αγρότες. Αποτέλεσμα: πιο αποδοτικές καλλιέργειες και προστασία του περιβάλλοντος

Μπορεί ως πριν από λίγα χρόνια κάτι τέτοιο να ακουγόταν τρελό, όμως σήμερα η γεωργία μέσω... δορυφόρου είναι πλέον γεγονός! Αλλωστε δεν είναι τυχαίο που ολοένα περισσότεροι παραγωγοί ακολουθούν τη συγκεκριμένη μέθοδο προκειμένου να αυξήσουν την ποσότητα και να βελτιώσουν την ποιότητα της σοδειάς τους. Σύμφωνα με τους ειδικούς, πρόκειται για μια απλή, οικονομική, αλλά πάνω απ΄ όλα άμεσα αποδοτική διαδικασία, η οποία αποβλέπει στη βελτίωση των καλλιεργειών και στην «ανακούφιση» του περιβάλλοντος από την υπερλίπανση και την υπεράρδευση. Με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών, ανάμεσα στις οποίες συμπεριλαμβάνονται δορυφορικές και εναέριες λήψεις, το παγκόσμιο σύστημα εντοπισμού θέσης GΡS και ειδικά λογισμικά ανάλυσης θρεπτικών στοιχείων του εδάφους, εξειδικευμένα ινστιτούτα και ιδιωτικές εταιρείες προσφέρουν στους ενδιαφερομένους τη δυνατότητα να γνωρίζουν το «προφίλ» του χωραφιού τους, οδηγώντας έτσι σε μέγιστα οικονομικά και παραγωγικά οφέλη.

Εφαρμογή και στην Ελλάδα
Το συγκεκριμένο σύστημα εδαφολογικής ανάλυσης εφαρμόζεται και στην Ελλάδα από το Ινστιτούτο Εδαφολογίας Θεσσαλονίκης του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Ερευνας (ΕΘΙΑΓΕ). Η όλη προσπάθεια ξεκίνησε στη χώρα μας το 2002 και όπως επισημαίνει στο «Βήμα» ο διευθυντής του ινστιτούτου και διδάκτωρ στη Διαχείριση των Εδαφολογικών Πόρων κ. Αριστοτέλης Παπαδόπουλος διαρκώς βελτιώνεται. Ως σήμερα έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε περίπου 2.000.000 στρέμματα στη Βόρεια Ελλάδα και συγκεκριμένα στον μισό Νομό Θεσσαλονίκης, στον μισό Νομό Κοζάνης, ενώ τα πρώτα αποτελέσματα αναμένεται να παραδοθούν σε λίγο καιρό και στον Δήμο Καρδαμύλων στη Χίο. Πρόσφατα μάλιστα αποφασίστηκε η συνέχιση των αναλύσεων και στο υπόλοιπο του Νομού Κοζάνης.

Η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων «έπνιξε», σύμφωνα με επίσημες μετρήσεις, τα εδάφη της Βόρειας Ελλάδας προκαλώντας σοβαρή περιβαλλοντική ρύπανση των εδαφών και του υπόγειου ορίζοντα. Καταστροφική η λίπανση «στα τυφλά»
«Κατά 90%, όταν οι γεωργοί κάνουνλίπανση, την κάνουν στα “τυφλά”» παραδέχεται ο κ. Παπαδόπουλος. «Πηγαίνουν δηλαδή σε έναν έμπορο λιπασμάτων, αυτός τους δίνειένα προϊόν,το οποίο στη συνέχεια ρίχνουν στο χωράφι τους.Αυτό έχει οικονομικό αντίκτυπο για τον παραγωγό,αλλάκαι περιβαλλοντικό,που μάλιστα έχει φτάσει σε υπερβολικά επίπεδα στην περιοχή της Λάρισας. Η υπερβολική αζωτούχος λίπανση των εδαφών έχει αυξήσει κατακόρυφατα νιτρικά στον υπόγειο ορίζοντα, με αποτέλεσμα σε περιοχές όπως τα Φάρσαλα και η Λάρισα οι άνθρωποι να μην μπορούν να πιουν νερό και να αναγκάζονται να αγοράζουν εμφιαλωμένο ».

Η υπερσυγκέντρωση νιτρικών στο έδαφος, κατά τον ειδικό, μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα υγείας, καθώς παρεμποδίζουν τη σωστή οξυγόνωση του αίματος, κυρίως στα παιδιά, ενώ όταν έρχονται σε επαφή με τα στομαχικά υγρά δημιουργούνται νιτροζαμίνες, οι οποίες σε υπερβολικά επίπεδα μπορούν να έχουν καρκινογόνο δράση. «Θα πρέπεινα αφυπνίσουμε το κοινό γιατί, σύμφωνα με τις μετρήσεις μας, περίπουτο 85% των ελληνικών εδαφών έχει τόσο πολύ φώσφορο που τουλάχιστονγια τα επόμενα 10 χρόνια δεν θα χρειαστεί φωσφορική λίπανση. Οταν ρίχνεις δηλαδή τα λιπάσματα στα “τυφλά”,επόμενο είναι οι ουσίες αυτές να συσσωρεύονται στο έδαφος. Επιπλέον,το 50% των εδαφών μας είναικαι υπέρκορο σε κάλλιο,με αποτέλεσμαπάρα πολλά χωράφια να μη χρειάζονται τα συγκεκριμένα λιπάσματα.Συνεπώς, από εδώ φαίνεται η ξεκάθαρη εξοικονόμηση χρημάτων που υπολογίζουμε μέσω της εφαρμογήςτου προγράμματος προηγμένωνεδαφολογικών αναλύσεων» προσθέτει ο διευθυντής του Ινστιτούτου Εδαφολογίας Θεσσαλονίκης.

Κατάρτιση ηλεκτρονικού χάρτη
Τι διαφορετικό προσφέρει όμως η νέα γενιά αναλύσεων και τι αλλάζει στην πράξη ως προς τη διαδικασία της συμβατικής καλλιέργειας; Αρχικά πραγματοποιείται δειγματοληψία από εκπαιδευμένα συνεργεία, τα οποία λαμβάνουν δείγμα ανά 300 ή 500 μέτρα- ανάλογα με την ομοιομορφία του εδάφουςμε τη βοήθεια ενός ειδικού εργαλείου και ενός GΡS για την καταχώριση της ακριβούς θέσης του σημείου δειγματοληψίας.

«Στη συνέχεια το δείγμα έρχεται στο εργαστήριό μας όπου περνά από σειρά 25 χημικών αναλύσεων.Περνάμετο σημείο δειγματοληψίας στον χάρτη GΙS (γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών) και όταν βγουν και τα αποτελέσματα των αναλύσεων καταχωρίζονταικαι αυτά. Ετσι, ακολουθώνταςτη μέθοδο της γεωστατιστικής(kriging interpolation), φτιάχνουμεέναν ηλεκτρονικό χάρτη 24 επιπέδων όπου καταγράφονται οι συγκεντρώσειςτων διαφόρων θρεπτικώνστοιχείων- άζωτο,φώσφορος, κάλλιο- αλλά και βαρέων μετάλλων, δηλαδή τι ρύπανση έχουν υποστεί τα εδάφη που μελετάμε.Αμέσως τα επίπεδααυτάπερνιούνται σε συμβατικούςχάρτες της γεωγραφικής υπηρεσίαςστρατού (1:5.000) τους οποίουςεμείς ψηφιοποιούμε και στην πορείαεντοπίζεται η ακριβής θέση της γεωργικής έκτασης με τη βοήθεια δορυφορικώνλήψεων » εξηγεί αναλυτικά ο κ. Παπαδόπουλος.

Η ενημέρωση του γεωργού
Μετά την ολοκλήρωση αυτού του σταδίου, ο παραγωγός δηλώνει το είδος της καλλιέργειας που επιθυμεί - π.χ. καλαμπόκι. «Με τη βοήθεια ενός ειδικού λογισμικού και του GΙS, ο παραγωγός μπορεί να βρει το χωράφιτου και να δει τα προϊόντα που πρέπει να χρησιμοποιήσει- δηλαδήποιο λίπασμα και σε ποια ποσότηταθα πρέπει να εφαρμόσει και ποια εποχή θα πρέπει να γίνει αυτό. Ανάλογα με την καλλιέργεια και το έδαφος του χωραφιού, το λογισμικόπροσαρμόζει αυτόματα τα στοιχείακαι αποκαλύπτει την προβλεπόμενηγια κάθε περίπτωση λίπανση» υπογραμμίζει ο ειδικός. «Μάλισταυποδεικνύει ακόμη και την ποσότητα και τη συχνότητα του ποτίσματος» .

«Δυστυχώς στην παρούσα φάση μέσω δορυφόρου μπορεί να καταγραφούνμόνο η ακτινοβολία που εκπέμπει κάθε φυτό,η υγρασία και η διάβρωση του εδάφους,αλλά δεν μπορεί να εκτιμηθεί η περιεκτικότητατης γης σε θρεπτικά στοιχεία» αναφέρει ο ειδικός, υπογραμμίζοντας ότι αν κάτι τέτοιο συνέβαινε απευθείας από δορυφόρο, τότε η όλη διαδικασία θα υπεραπλουστευόταν.

Ο ρόλος της «πολλαπλής συμμόρφωσης»

Εδώ και αρκετό καιρό το υπουργείο Γεωργίας προωθεί το πρόγραμμα της νιτρορρύπανσης, στο πλαίσιο του οποίου γίνονται διάφορες προσπάθειες περιορισμού στη χρήση νιτρικών. Τις προσπάθειες αυτές όμως, τονίζει ο κ. Παπαδόπουλος, δυστυχώς οι παραγωγοί τις εκλαμβάνουν ως έναν επιπλέον τρόπο για να πάρουν χρήματα μέσω των επιδοτήσεων και όχι για να λύσουν το πρόβλημά τους. «Ολες οι κυβερνήσεις συγκέντρωσαντην προσοχή τους στο να πάρουν οι παραγωγοί τις επιδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ενωση, με αποτέλεσμα να έχουν εγκαταλειφθεί σχεδόν πλήρωςβασικά τεχνικά θέματα:πώς δηλαδήνα έχουμε καλά προϊόντα,να μην προχωρούμε σε υπερλίπανση ή υπεράρδευση.Ολα λέγονταν, αλλά δεν πραγματοποιούνταν» λέει ο ίδιος.

Τα τελευταία τρία χρόνια όμως η ΕΕ εφαρμόζει την οδηγία Πολλαπλής Συμμόρφωσης, όπως ονομάζεται. Προκειμένου δηλαδή ένας παραγωγός να είναι επιλέξιμος για την επιδότηση, θα πρέπει να ακολουθεί τρία βήματα: να εφαρμόζει επιστημονικά αποδεδειγμένη ορθολογική λίπανση, άρδευση και φυτοπροστασία.

«Εμείς ως ινστιτούτο καλύπτουμε τα δύο από τα τρία μέρη:την ορθολογικήλίπανση και άρδευση.Συνήθως αναλαμβάνουμε προγράμματα για νομαρχίεςκαι συνεταιρισμούς.Γίνεται δηλαδή μια προγραμματική σύμβασημεταξύ του ΕΘΙΑΓΕ και του αντίστοιχουφορέα (συνεταιρισμός, νομαρχίακτλ.)ότι θα πραγματοποιηθεί μια εδαφολογική μελέτη, όπου ακόμηκι ένας ανίδεος,με τη βοήθεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των νέων τεχνολογιών,θα μπορεί να λάβεισωστές συμβουλές λίπανσης και άρδευσης.Η χρηματοδότηση αυτήμπορεί να γίνει μέσω ανταποδοτικών τελών (όπως έγινε στην περίπτωσητου Νομού Θεσσαλονίκης),μέσωτου Γ΄ και Δ΄ ΚΠΣ, μέσω του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης“Αλέξανδρος Μπαλτατζής” του υπουργείου Γεωργίαςπου χρηματοδοτείτέτοιου είδους δράσειςήμέσω της ενίσχυσηςπου προσέφερε το υπουργείο Μακεδονίας- Θράκηςστους παραμεθόριους νομούς (όπως έγινε στην περίπτωση του Νομού Κοζάνης).Οπότελύσεις ασφαλώς και υπάρχουν» υπογραμμίζει ο κ. Παπαδόπουλος.

Με τον τρόπο αυτό, εξηγεί, οι νομαρχίες κάνουν μια επένδυση προκειμένου να ενισχύσουν τη γεωργική τους ανάπτυξη, να κάνουν οικονομία στο γενικό κόστος παραγωγής, να καταστούν επιλέξιμες για επιδοτήσεις βάσει της οδηγίας πολλαπλής συμμόρφωσης, αλλά κυρίως να συμβάλουν έμπρακτα στην προστασία του περιβάλλοντος.

Κόστος και διάρκεια εφαρμογής
Το κόστος ανέρχεται μόλις σε 1,5 ευρώ ανά στρέμμα, ενώ σύμφωνα με εκτιμήσεις το κέρδος από την εφαρμογή του συγκεκριμένου προγράμματος αγγίζει τουλάχιστον τα 10 ευρώ ανά στρέμμα. Υπάρχουν ωστόσο και μεμονωμένες αναλύσεις οι οποίες αφορούν απλή ανάλυση του εδαφολογικού δείγματος που ο ίδιος ο παραγωγός προσκομίζει στο ινστιτούτο και δεν περιλαμβάνουν την ειδική ψηφιακή χαρτογράφηση και καταχώριση στη βάση δεδομένων. Στην περίπτωση αυτή το κόστος φτάνει τα 30 ευρώ κατόπιν προσκόμισης δικαιολογητικών που να πιστοποιούν ότι ο ενδιαφερόμενος είναι γεωργός, ενώ σε περίπτωση ιδιώτη το κόστος ανεβαίνει στα 90 ευρώ.

Παρ΄ όλα αυτά οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι μεμονωμένες προσπάθειες πολιτών δεν βοηθούν στη δημιουργία ενός ενιαίου ψηφιακού χάρτη των καλλιεργήσιμων περιοχών της Ελλάδας και της εδαφολογικής σύστασής τους, καθώς δεν ακολουθείται όλη η γραμμή της διαδικασίας, με αποτέλεσμα να χάνονται πολύτιμα στοιχεία, τα οποία δεν καταχωρίζονται ποτέ.

Οι αναλύσεις πραγματοποιούνται μία φορά και στη συνέχεια γίνεται η λεγόμενη συντήρηση. Δηλαδή, εφόσον εφαρμοστεί το συγκεκριμένο πρόγραμμα μία φορά, την επόμενη χρονιά γίνεται η λεγόμενη επικαιροποίηση (update): ο παραγωγός δηλώνει τα ακριβή βήματα που ακολούθησε κατά τη διάρκεια του έτους και στη συνέχεια μέσω μιας ειδικής διαδικασίας που βασίζεται στα αρχικά αποτελέσματα των εδαφολογικών αναλύσεων και της απόδοσης της καλλιέργειας, εκτιμάται ποια είναι η θρεπτική κατάσταση του χωραφιού. «Προκειμένου όμως να ξεφύγουμεαπό τη θεωρία και να περάσουμε στην πράξη,έχουμε ήδη προτείνει να επαναλαμβάνουμε κάθε χρόνο τις δειγματοληπτικές αναλύσεις σε δόσεις» λέει ο κ. Παπαδόπουλος. Το κόστος της όλης διαδικασίας άλλωστε δεν είναι μεγάλο καθώς τα 200 δείγματα κοστολογούνται γύρω στις 3.000 ευρώ.

Το ενδιαφέρον ωστόσο παραμένει μειωμένο προς το παρόν. «Πιστεύω ότι τρομάζουν με το επιστημονικό του θέματος » εκμυστηρεύεται ο διευθυντής του Ινστιτούτου Εδαφολογίας Θεσσαλονίκης. «Από εμάς όμως οι ενδιαφερόμενοι παίρνουν ένα CD, για την κατανόηση του οποίου δεν χρειάζεται να έχουν εξειδικευμένεςγνώσεις». Στον χορό των νέων τεχνολογιών φαίνεται ότι θέλουν να μπουν και περιοχές της Νότιας Ελλάδας όπως η Πάτρα και το Αργος. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η ανάλυση των καλλιεργήσιμων εδαφών ολόκληρης της χώρας, χωρίς την ψηφιοποίηση, θα στοίχιζε στο κράτος περί τα 30.000.000 ευρώ, ενώ με την πλήρη ψηφιοποίηση θα άγγιζε τα 54.000.000 ευρώ.
ΣΤΟΝ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΟ ΧΟΡΟ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ
Σε χώρες του εξωτερικού (Βρετανία,ΗΠΑ,Γερμανία,Γαλλία,Ισραήλ και Ισπανία) υπάρχουν και πολλές ιδιωτικές εταιρείες που προσφέρουν παρόμοιες υπηρεσίες.Μία από αυτές είναι και η βρετανική εταιρεία SΟΥL,η οποία παρέχει αναλύσεις σε βρετανούς και σκοτσέζους γεωργούς που βασίζονται στην ακτινοβολία των σπαρτών που καταγράφουν οι δορυφορικές λήψεις.

«Συγκεκριμέναοι δορυφορικές φωτογραφίες καταγράφουν τη γεωργική ανάπτυξη του χωραφιού το οποίο εξετάζεται κάθε φορά» εξηγεί στο «Βήμα» η κ. Ρεμπέκα Πάρκερ.

«Με τη βοήθεια ενός ειδικού λογισμικού μπορούμε να δούμε την ακτινοβολία που εκπέμπουν τα φύλλα των σπαρτών και να εντοπίζουμε έτσισε ποια σημεία ακριβώς βρίσκονται ανεπτυγμένες και πυκνές καλλιέργειες.Στη συνέχεια δημιουργούμε ειδικούς χάρτες οι οποίοι μπορεί να έχουν διάφορες εφαρμογές»αναφέρει η ίδια.«Για εμάς βασικό εργαλείο αποτελεί η ιστοσελίδα της εταιρείας,η οποία επιτρέπει στον πελάτη να μπορεί να βλέπει ανά πάσα στιγμή τα στοιχεία του αγροτεμαχίου του,εισάγοντας απλώς το όνομα χρήστη και τον κωδικό του».

Η διαδικασία,όπως μας εξηγεί η κ. Πάρκερ,είναι σχετικά απλή: με τη βοήθεια ενός οχήματος εξοπλισμένου με GΡS ο πελάτης καταγράφει τη γεωγραφική θέση του χωραφιού του,το οποίο καταχωρίζεται στον προσωπικό του λογαριασμό,στην ειδική ιστοσελίδα.Στη συνέχεια οι ειδικοί λαμβάνουν τη δορυφορική φωτογραφία της συγκεκριμένης έκτασης και ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας αναπτύσσουν χάρτες που υποδεικνύουν την ποσότητα των λιπασμάτων που πρέπει να χρησιμοποιήσει ο γεωργός. «Στην παρούσα φάση δουλεύουμε αποκλειστικά με χειμερινά σιτηρά, όπως π.χ.σιτάρι,κριθάρι και σίκαλη,όμως παράλληλα πραγματοποιούμε δοκιμές για την εφαρμογή του συστήματος σε πόα (είδος χορταριού) και πατάτες» αναφέρει η εκπρόσωπος της SΟΥL.

«Με την εφαρμογή των προτεινομένων από το σύστημα μέτρων,μπορούμε να επιτύχουμε μια αύξηση στην παραγωγή της τάξεως του 3%-7%,και αυτό γιατί η σοδειά διανέμεται πιο ομοιόμορφα,με αποτέλεσμα η διαχείρισή της να είναι ευκολότερη και η αζωτούχος λίπανσή της να πραγματοποιείται με μεγαλύτερη προσοχή όπου αυτή είναι απαραίτητη.Ετσι, π.χ.,μόνο τα σημεία που χρειάζονται ενίσχυση αζώτου θα λάβουν την ποσότητα λιπάσματος που τους αντιστοιχεί»υπογραμμίζει η κ.Πάρκερ.

«Η ανταπόκριση του κοινού προς τη σχετικά νέα υπηρεσίαείναι αρκετά θετική.Το μεγαλύτερο όφελος που προσφέρει είναι ότι εξομαλύνει την καλλιέργεια απέναντι σε διάφορους παράγοντες,ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται και η αποτελεσματική αντιμετώπιση μυκητιακών ασθενειών και φυτοπαρασίτων χωρίς την υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων» λέει η Βρετανίδα.

Το κόστος της προηγμένης υπηρεσίας ποικίλλει κατά την εταιρεία, ανάλογα με το μέγεθος κάθε χωραφιού.Ξεκινά από 500 στερλίνες (δηλαδή περίπου 580 ευρώ) και φτάνει ως και τις 3.500 στερλίνες (δηλαδή περίπου 4.000 ευρώ) ανά σεζόν.«Οι μετρήσεις επαναλαμβάνονται εκ νέου κάθε χρόνο καθώς εφαρμόζεται αζωτούχος λίπανση». Σύμφωνα με την κ.Πάρκερ,παρά τα εκλεπτυσμένα συστήματα που πραγματοποιούν τις δορυφορικές λήψεις,υπάρχουν «εχθροί» υπεράνω υποψίας,όπως για παράδειγμα τα...σύννεφα,που μπορεί να σταθούν εμπόδιο στην ολοκλήρωση των προηγμένων αναλύσεων.