Οι νεότερες γενιές Ελλήνων γραφιστών αποδεικνύουν με τα έργα τους ότι δεν έχουν σχέση με την τουρκομπαρόκ καθημερινότητα

Οπως οι περισσότεροι, κυκλοφορώ στους αθηναϊκούς δρόμους χωρίς να έχω αντιληφθεί ότι, εκτός από την ηχορρύπανση και τη φωτορρύπανση, είναι μια ακόμα ρύπανση που με κουράζει αφάνταστα: η «τυπορρύπανση». Τον όρο «τυπορρύπανση» άκουσα πρόσφατα από τον Γιάννη Καρλόπουλο, γνωστό graphic designer στον Τύπο και τον εκδοτικό χώρο. Τυπορρύπανση: ο τυπογραφικός βομβαρδισμός των πινακίδων, ταμπελών, αφισών, επιγραφών. Η ειρωνεία είναι ότι όλο αυτό το άθλιο συνονθύλευμα είναι graphic design (φυλλάδια για take away φαγητό, η επιγραφή του συνοικιακού φούρνου, αφίσες θεατρικών παραστάσεων, αναγγελίες μνημοσύνων κ.ά.).
«Από τη σκοπιά της τυπορρύπανσης, η Ελλάδα είναι ίσως η πιο μολυσμένη χώρα στον κόσμο», λέει ο Γ. Καρλόπουλος. «Το design δεν είναι μόνο θέμα αισθητικής, πρέπει να είναι λειτουργικό. Ομως όλο αυτό γύρω μας είναι κι επικίνδυνο: πρέπει να βλέπεις ότι το φανάρι είναι κόκκινο κι όχι πού τραγουδάει ο κάθε σκυλάς».
Παρατηρώντας τρία χρόνια τώρα, στο πλαίσιο του ετήσιου Design Walk, μια πιο καλλιτεχνική εκδοχή του έργου των δημιουργικών γραφείων του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, συνομιλώντας με τους εκπροσώπους τους και με άλλους Ελληνες γραφίστες, ψηλάφησα νοερά το αυτονόητο: το χάος που χωρίζει τον δημιουργικό πυρετό που χαρακτηρίζει τις νεότερες (και όχι μόνο) γενιές των Ελλήνων γραφιστών με την τουρκομπαρόκ ελληνική καθημερινότητα.
Ωστόσο, δεν είναι όλα τόσο μαύρα. Επισκεπτόμενος το Π6, ένα από τα ανερχόμενα δημιουργικά γραφεία του Ψυρρή, οι υπεύθυνοι μού παρουσίασαν τις συσκευασίες που σχεδίασαν για μια οικογενειακή επιχείρηση γεωπονικών προϊόντων. «Κατά κανόνα», λέει η Ρένα Χρυσικοπούλου, μία εκ των Π6, «ο Ελληνας επιχειρηματίας δεν διανοείται να αναθέσει τον επικοινωνιακό σχεδιασμό και τον σχεδιασμό της ταυτότητας της εταιρείας του σε ένα δημιουργικό γραφείο». Ο συνεργάτης της, ο Michael Ochs, συμπληρώνει: «Στη Γερμανία, συμμετείχα ως φοιτητής σε ειδικό σεμινάριο όπου σε διδάσκουν τι πρέπει να κάνεις αν θέλεις να στήσεις σωστά μια εταιρεία. Ενα από αυτά που σε μαθαίνουν είναι η σημασία της επικοινωνίας και της ταυτότητας – να μην αφήσεις τον ξάδελφό σου που ξέρει από υπολογιστές να σου κάνει το λογότυπο αλλά να απευθυνθείς σε επαγγελματίες». Κάτι ανάλογο καταθέτει και η τρίτη του Π6, η Αναστασία Λουρή, αναφερόμενη στο Κέντρο Design της Βαρκελώνης, όπου βρέθηκε ως φοιτήτρια. «Υπάγεται στο εκεί υπουργείο Βιομηχανίας, υποστηρίζεται από τον δήμο της πόλης και έχει σκοπό την προώθηση του design κυρίως σε επιχειρήσεις με εργαστήρια όπου καλούν επιχειρηματίες για να τους δείξουν τι έχουν να κερδίσουν από μια επένδυση στο προσεγμένο design. Εμείς εδώ δεν έχουμε καν δικό μας επιμελητήριο».
Χωρίς παραγωγή
Το graphic design είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την αγορά. Η άποψη του Γιάννη Κουρούδη, του γραφείου k2design, γνωστού για τη δουλειά του στις συσκευασίες των προϊόντων Κορρέ, στα προγράμματα και τις αφίσες της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, είναι σαφής: «Η Ελλάδα δεν έχει παραγωγή. Μη έχοντας παραγωγή, η πλειονότητα των διαφημιστικών εταιρειών (τα δημιουργικά γραφεία κατέχουν ένα μικρό μέρος στην αγορά) αναπαράγει ξένες δουλειές.
Το graphic design είναι απόλυτα ενταγμένο μέσα στο πλαίσιο της παραγωγής, δεν είμαστε καλλιτέχνες. Πρέπει να έρθει σε σένα ο πελάτης, αλλιώς δεν έχεις δουλειά. Αντε όμως και ήρθε: σε ποιο επίπεδο κινείται, τι μέγεθος είναι και τι πρεσβεύει; Με την κακομοιριά που έχουμε εξαιτίας της οικονομικής δυσπραγίας, όλο αυτό βγαίνει και στο τελικό αποτέλεσμα. Οι εξαιρέσεις δυστυχώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα».
Μια τέτοια εξαίρεση είναι βέβαια τα προϊόντα του Κορρέ, που σχεδιάστηκαν εκ του μηδενός στην Ελλάδα και έχουν διακριθεί στο εξωτερικό. «Σχεδιάσαμε την εικόνα ενός προϊόντος», λέει ο Γ. Κουρούδης, «κι έτσι πουλήσαμε την εικόνα του στο εξωτερικό, πράγμα σπάνιο. Η ειρωνεία είναι ότι ο ίδιος ο Κορρές στην αρχή δεν έβρισκε καθόλου ωραίες τις προτάσεις μας!»
Δίχως κουλτούρα
Για τον Δημήτρη Αρβανίτη, γνωστό για το έργο του στην αφίσα και το social design, δεν ισχύει ακριβώς ότι δεν υπάρχει παραγωγή στην Ελλάδα. «Η αγορά είναι όντως μικρή», λέει, «αλλά έχουμε τεράστια παραγωγή σε χιλιάδες πράγματα. Ο πρώην βιοτέχνης και νυν βιομήχανος όμως έχει άποψη στο design ή απλώς πέφτει πάνω στον πρώτο γραφίστα που θα δει και τον αφήνει να του πετάξει τα μάτια έξω! Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε καλές μονάδες σχεδιαστών αλλά όχι καλό γενικό επίπεδο. Δεν υπάρχει κουλτούρα design στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν τους όρους “γραφίστας”, “δημιουργικό γραφείο”. Μπορεί τα τελευταία χρόνια το επάγγελμα να διαφημίστηκε, να έγινε της μόδας, αλλά κανένας μας δεν ξέρει ποιος είναι ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που ασχολούνται με το design. Ελέγχει κανείς την υποαπασχόληση και την ανεργία ανθρώπων που διεκδικούν να λέγονται συνάδελφοι; Αυτήν την εποπτεία δυσκολεύεται να έχει ακόμα και η Ενωση Γραφιστών Ελλάδος».
Η παράδοση
Από την εποχή των παραδοσιακών ελληνικών επιγραφών, την πρωτοποριακή δουλειά των Κάραμποτ - Κατζουράκη («και της Αγνής Κατζουράκη!» επιμένει η Ρένα Χρυσικοπούλου), τις αφίσες του Βακιρτζή έως το σημερινό νέο αίμα των δημιουργικών γραφείων του κέντρου, το ελληνικό graphic design έχει τη δική του δυναμική, παρά τις πολλές και ποικίλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει.
Το γεγονός ότι εκφράζονται διαφωνίες στους κόλπους των Ελλήνων γραφιστών πάνω σε ζητήματα, π.χ., ελληνικών ή λατινικών γραμματοσειρών, ελληνικότητας ή εντοπιότητας γενικότερα (το έθεσε ο Γιάννης Καρλόπουλος όταν τιμήθηκε στα βραβεία ΕΒΓΕ), δείγμα υγείας είναι.
«Το είπε και ο Καβάφης: “Δεν είμαι Ελλην, είμαι ελληνικός”», λέει ο Γ. Καρλόπουλος. «Η ελληνικότητα δεν είναι αυτοσκοπός και πάντα θα μας ενδιαφέρει το διεθνές γίγνεσθαι, όμως η κληρονομιά, σε αντίθεση με την παράδοση, δεν είναι κάτι που το επιλέγεις.
Η νέα γενιά γραφιστών ευτυχώς ενδιαφέρεται να σκάψει λίγο – διότι δεν αρκεί να απλώνεσαι σε εύρος και σε ορίζοντες. Το χρειαζόμαστε διότι έχουμε τεράστιο έλλειμμα μαστορικής».
Οι σχέσεις με το Δημόσιο
Το πρόβλημα δεν είναι μόνον ο ιδιωτικός τομέας. Σύμφωνα με τη Ρένα Χρυσικοπούλου: «Το υπουργείο Πολιτισμού δεν μας έδωσε ούτε καν την αιγίδα του για το Design Walk, με την αιτιολογία ότι είμαστε επιχειρήσεις». Κοινώς, η σχέση του Δημοσίου με τους Ελληνες designers είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Για παράδειγμα, όπως μας λέει ο Δημ. Αρβανίτης, «ο επανασχεδιασμός των ΕΛΤΑ έγινε από λονδρέζικο γραφείο – και όχι καλά». Ο Γ. Κουρούδης μας πληροφορεί ότι «η ΕΡΤ έκανε νέο branding στο εξωτερικό με ένα σκασμό λεφτά». Βέβαια, όπως είπε η Αναστασία Λουρή, «τα τελευταία χρόνια, ο ΟΤΕ αναθέτει τον σχεδιασμό του ετήσιου απολογισμού στο γραφείο mnp – το οποίο επίσης συνεργάζεται και με το Εθνικό Θέατρο».
«Είναι πολύ καλά όλα αυτά», τονίζει ο Γ. Κουρούδης, «συνήθως όμως οφείλονται σε κάποιες μονάδες, σε κάποιους ανθρώπους που διευθύνουν ή εργάζονται σε τέτοιους οργανισμούς και με τους οποίους μπορείς να συνεννοηθείς. Το κακό με το Δημόσιο είναι οι πληρωμές: εδώ και ένα χρόνο η Λυρική μάς χρωστάει 60 χιλιάδες ευρώ και είναι άγνωστο αν θα μας πληρώσει».
Ρωτάω τον Γ. Κουρούδη γιατί το Αττικό Μετρό είναι τόσο απρόσωπο. «Διότι ανέλαβε τον σχεδιασμό του ο τελευταίος υπάλληλος μιας διαφημιστικής εταιρείας. Κάποια στιγμή, μου ζητήθηκε να συνεργαστώ μαζί της. Οταν κατέθεσα την πρότασή μου, ο τότε υπουργός ήθελε να βάλουμε στον χάρτη και την Αγία Φιλοθέη, και το υπουργείο του, και να έχει πράσινο φόντο λόγω κομματικής προέλευσης. Πώς να γίνει σωστά μια δουλειά με τέτοιες παρεμβάσεις;».
Ο Δημ. Αρβανίτης θίγει μια άλλη παράμετρο: «Το λογότυπο των Ελληνικών Σιδηροδρόμων έχει λατινικό σίγμα. Απορώ όχι ποιος το σχεδίασε αλλά ποιος έκανε την ανάθεση».
«Το θέμα δεν είναι το κράτος να ρίξει λεφτά στην αγορά, διότι κατά τα άλλα, ξοδεύει απίθανα ποσά», υπογραμμίζει ο Γ. Καρλόπουλος. «Εκανα ανεπίσημη έρευνα σχετικά με την εταιρική ταυτότητα της Ελληνικής Δημοκρατίας. Δηλαδή, πώς χρησιμοποιείται και ποιο είναι το εθνόσημο. Το κάθε υπουργείο κάνει τα δικά του. Δεν ξέρουμε ποιο ακριβώς είναι το εθνόσημό μας, κυκλοφορεί σε παραλλαγές».