Οι ζωές μας είναι συνδεδεμένες με τις ζωές των άλλων. Και η χαρά όπως και η δυστυχία μεταδίδονται όπως περίπου ο ιός της γρίπης- Προδημοσίευση από το βιβλίο του ελληνοαμερικανού καθηγητή Νίκολας Χρηστάκη και του Αμερικανού Τζέιμς Φούλερ

 «Κατά τη δεκαετία του 1840, στο ορεινό χωριό Λέβι της Κορσικής, ο Αντόν-Κλαούντιο Περέτι πίστευε ότι η σύζυγός του, ΜαρίαΑντζελίνα, τον απατούσε και, ακόμη χειρότερα, ότι η κόρη του δεν ήταν στην πραγματικότητα δικό του παιδί. Η Μαρία είπε στον Αντόν ότι θα τον αφήσει και το εκμυστηρεύτηκε στον αδελφό της, τον Κόρτο. Το ίδιο απόγευμα, ο Αντόν σκότωσε τη γυναίκα και την κόρη του και έφυγε για τα βουνά. Ο συντετριμμένος Κόρτο φλεγόταν να σκοτώσει τον Αντόν, αλλά δεν μπορούσε να τον βρει. Ετσι, με μια κίνηση συμμετρικής βίας, που φαινόταν λογική στους κατοίκους της περιοχής, ο Κόρτο σκότωσε τον αδελφό τού Αντόν, τον Φραντσέσκο, και τον ανιψιό του, Αριστοτέλο.

Ωστόσο η ιστορία δεν τελείωσε εκεί. Πέντε χρόνια αργότερα, ο αδελφός του δολοφονημένου Αριστοτέλο, ο Τζιάκομο, εκδικήθηκε για τον θάνατο του αδελφού του και του πατέρα του σκοτώνοντας τον αδελφό τού Κόρτο. Ηθελε να σκοτώσει και τον πατέρα του, αλλά εκείνος είχε ήδη πεθάνει από φυσικά αίτια, στερώντας του αυτή την ικανοποίηση. Σε αυτά τα διαδοχικά φονικά, ο Τζιάκομο και ο αδελφός τού Κόρτο συνδέονταν με έναν ιδιαίτερο τρόπο: Ο Τζιάκομο ήταν γιος του Φραντσέσκο, ο οποίος ήταν αδελφός του Αντόν, αυτός δε ήταν παντρεμένος με τη Μαρία, η οποία ήταν αδελφή του Κόρτο, και αυτού ο αδελφός υπήρξε το θύμα της δολοφονικής οργής του Τζιάκομο.

Τέτοιες περιπτώσεις βίας δεν είναι πολύ σπάνιες, και αυτού του είδους η συμπεριφορά μάς προβληματίζει. Τι νόημα μπορεί να έχει ο τραυματισμός ή η δολοφονία αθώων ανθρώπων; Ακόμη και με βάση τα παράλογα δεδομένα της δολοφονικής βίας, ποιον σκοπό μπορεί να έχουν τέτοιες πράξεις, που σημειώνονται μία εβδομάδα ή πέντε χρόνια μετά; Πώς μπορούν να εξηγηθούν;

Συνήθως αντιμετωπίζουμε τις περιπτώσεις αυτές ως περίεργες εκκεντρικότητες, πρωτόγονες καταστάσεις ή οπισθοδρομικές πρακτικές, όπως οι αδελφοκτόνες πράξεις βίας μεταξύ σιιτών και σουνιτών, ο κύκλος του αίματος στη Βόρεια Ιρλανδία ή οι πόλεμοι συμμοριών στις αμερικανικές πόλεις. Ωστόσο αυτή η μακάβρια λογική έχει πανάρχαιες ρίζες. Οχι μόνο η δολοφονική παρόρμηση είναι αρχαία, όχι μόνο αυτή η βία μπορεί να εκφράσει την ομαδική αλληλεγγύη (εμείς είμαστε οι τάδε και μισούμε τους δείνα), αλλά αυτή η βία - τόσο στην ήπια όσο και στην ακραία μορφή της- μπορεί να εξαπλωθεί μέσω κοινωνικών δεσμών, όπως συμβαίνει από τότε που οι πρώτοι άνθρωποι εμφανίστηκαν στην αφρικανική σαβάνα. Ενας φόνος μπορεί να πυροδοτήσει μια κλιμάκωση άλλων φόνων- μια διαδικασία τύπου χιονοστιβάδας-, όπως ένας καβγάς στο μπαρ που ξεκινά από δύο άτομα και σύντομα γενικεύεται. Και κάποιες φορές, αυτές οι επιδημίες βίας- είτε εκδηλώνονται σε χωριά της Μεσογείου είτε σε συμμορίες των πόλεων- μπορούν να διαρκέσουν δεκαετίες. [...]

Το τίμημα και η ευγνωμοσύνη

Συχνά, οι δεσμοί των κοινωνικών δικτύων προσδίδουν πλεονεκτήματα που οδηγούν στο ακριβώς αντίθετο της βίας. Μπορούν να λειτουργήσουν ως αγωγοί αλτρουιστικών πράξεων, όπου τα άτομα ξεπληρώνουν ένα χρέος ευγνωμοσύνης καταβάλλοντας το τίμημα εκ των προτέρων. «Στις 14 Μαρτίου 2002 έδωσα τον δεξιό νεφρό μου στον άνδρα της καλύτερής μου φίλης» έγραψε η Κάθι σε ένα διαδικτυακό βήμα συζήτησης όπου καταγράφονται οι εμπειρίες ανθρώπων που γίνονται «ζώντες δωρητές οργάνων». Το προηγούμενο καλοκαίρι, σε μια συγκινητική συνομιλία, η Κάθι έμαθε ότι η νεφρική ανεπάρκεια του συζύγου της φίλης της είχε επιδεινωθεί και ο άτυχος άνδρας χρειαζόταν μεταμόσχευση νεφρού για να ζήσει. Νιώθοντας την ανάγκη να βοηθήσει, έκανε μια σειρά από ιατρικές και ψυχολογικές εξετάσεις. Κάθε φορά που περνούσε με επιτυχία μία από αυτές και πλησίαζε όλο και περισσότερο στον στόχο της, η ανυπομονησία της μεγάλωνε. «Ηταν η πιο θαυμάσια εμπειρία της ζωής μου» έγραψε. «Είμαι τόσο ευτυχισμένη που μπόρεσα να βοηθήσω τον άνδρα της καλύτερής μου φίλης... Η σύζυγός του έχει και πάλι τον άνδρα της. Τα παιδιά του έχουν και πάλι τον πατέρα τους... Ολοι είναι κερδισμένοι. Ολοι μας κερδίζουμε. Μπόρεσα να δώσω το δώρο της ζωής».

Η αλυσιδωτή αντίδραση

Οι διασυνδέσεις μας επηρεάζουν κάθε πλευρά της καθημερινής μας ζωής. Σπάνια γεγονότα, όπως οι δολοφονίες και οι δωρεές οργάνων, αποτελούν απλώς την κορυφή του παγόβουνου. Το πώς αισθανόμαστε, τι ξέρουμε, ποιον παντρευόμαστε, πόσο συχνά αρρωσταίνουμε, πόσα χρήματα κερδίζουμε ή το αν ψηφίζουμε, όλα επηρεάζονται από τους κοινωνικούς μας δεσμούς. Τα κοινωνικά δίκτυα διασπείρουν την ευτυχία, τη γενναιοδωρία και την αγάπη. Είναι πανταχού παρόντα, επηρεάζοντας με ανεπαίσθητο ή και με δραματικό τρόπο τις επιλογές, τις πράξεις, τις σκέψεις, τα αισθήματα, ακόμη και τις επιθυμίες μας. Επηρεάζουν την εξάπλωση της χαράς, την αναζήτηση ερωτικών συντρόφων, την προάσπιση της υγείας, τη λειτουργία της αγοράς και τον αγώνα για δημοκρατία. Ωστόσο οι επιδράσεις των κοινωνικών δικτύων δεν είναι πάντα θετικές. Αυτά μπορούν επίσης να εξαπλώσουν την κατάθλιψη, την παχυσαρκία, τα αφροδίσια νοσήματα, τον οικονομικό πανικό, τη βία, ακόμη και την αυτοκτονία. Τα κοινωνικά δίκτυα, όπως φαίνεται, τείνουν να μεγεθύνουν οτιδήποτε τα τροφοδοτούμε.

Επιπλέον, οι συνδέσεις μας δεν περιορίζονται στα άτομα που γνωρίζουμε. Πέρα από τον δικό μας κοινωνικό ορίζοντα, ακόμη και οι φίλοι των φίλων των φίλων μας μπορούν να πυροδοτήσουν αλυσιδωτές αντιδράσεις που μας επηρεάζουν, σαν κύματα που ξεκινούν από μακρινούς τόπους και ξεσπούν στις δικές μας ακτές. Οι φίλοι και οι συγγενείς μας λειτουργούν ως αγωγοί που μεταφέρουν προς εμάς επιρροές εκατοντάδων ή και χιλιάδων ανθρώπων. Ομοίως, ο αντίκτυπος των δικών μας σκέψεων, των αισθημάτων, των πράξεων ή των λόγων μας μπορεί να επεκτείνεται πολύ πέρα από όσους γνωρίζουμε. Σε ένα είδος κοινωνικής αλυσιδωτής αντίδρασης, μπορούμε να επηρεαστούμε από γεγονότα στα οποία δεν συμμετείχαμε και να επηρεάσουμε ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε. Είναι σαν να μπορούμε να νιώθουμε τον παλμό του κοινωνικού κόσμου που μας περιβάλλει και να ανταποκρινόμαστε στον ρυθμό του. Ως μέλη ενός κοινωνικού δικτύου, υπερβαίνουμε τον εαυτό μας- για καλό ή για κακό- και γινόμαστε μέρος κάτι πολύ μεγαλύτερου. Είμαστε συνδεδεμένοι.

Η συνδεσιμότητά μας επιδρά δραστικά στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη κατάσταση. Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν αξία ακριβώς επειδή μπορούν να μας βοηθήσουν να επιτύχουμε πράγματα που δεν θα μπορούσαμε να καταφέρουμε μόνοι μας. Εν μέρει για αυτόν τον λόγο, τα κοινωνικά δίκτυα είναι δημιουργικά. Και αυτό που δημιουργούν δεν ανήκει σε κανένα μεμονωμένο άτομο- αποτελεί κοινή ιδιότητα όλων όσοι συμμετέχουν στο δίκτυο. Από αυτή την άποψη, ένα κοινωνικό δίκτυο μοιάζει με ένα δημόσιο δάσος: όλοι ωφελούμαστε από αυτό, αλλά θα πρέπει επίσης όλοι να το προστατεύουμε ώστε να παραμένει υγιές και παραγωγικό. Αυτό σημαίνει ότι τα κοινωνικά δίκτυα χρειάζονται φροντίδα, από άτομα, από ομάδες και από θεσμούς. Ενώ τα κοινωνικά δίκτυα είναι πανταχού παρόντα και κατ΄ εξοχήν ανθρώπινα, δεν θα πρέπει να τα θεωρούμε δεδομένα.

Η θέση στο δίκτυο μετράει
Αν είστε περισσότερο χαρούμενος, εύπορος ή υγιής από τους άλλους, αυτό πιθανόν να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το σημείο του δικτύου όπου βρίσκεστε, ακόμη και αν εσείς ο ίδιος δεν μπορείτε να διακρίνετε τη θέση σας σε αυτό. Μπορεί επίσης να εξαρτάται κατά πολύ από τη γενικότερη δομή του δικτύου, ακόμη και αν εσείς ο ίδιος δεν μπορείτε να ελέγξετε τη δομή αυτή. Και σε ορισμένες περιπτώσεις, η εξέλιξη ανατροφοδοτεί το ίδιο το δίκτυο. Ενα άτομο με πολλούς φίλους μπορεί να γίνει πλούσιο, οπότε να αποκτήσει ακόμη περισσότερους φίλους. Αυτή η δυναμική της αυτοενίσχυσης σημαίνει ότι τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να επιτείνουν σημαντικά δύο διαφορετικές μορφές ανισότητας στην κοινωνία μας: την ανισότητα κατάστασης (κάποιοι βρίσκονται σε καλύτερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση) και την ανισότητα θέσης (κάποιοι βρίσκονται σε καλύτερη δικτυακή θέση).

Οι νομοθέτες δεν έχουν ακόμη εκτιμήσει τις συνέπειες της ανισότητας θέσης. Ωστόσο η κατανόηση του τρόπου με τον οποίον διασυνδεόμαστε αποτελεί ουσιαστικό βήμα για τη δημιουργία μιας πιο δίκαιης κοινωνίας και για την εφαρμογή δημόσιων πολιτικών κάθε είδους, από τη δημόσια υγεία ως την οικονομία. Ισως κάποιες φορές να είναι προτιμότερο να εμβολιάσουμε τα πιο κεντρικά άτομα παρά τα πιο αδύναμα. Ισως να είναι καλύτερο να πείσουμε τους φίλους των καπνιστών για τους κινδύνους του καπνίσματος παρά τους ίδιους τους καπνιστές. Ισως να είναι πιο αποτελεσματικό να βοηθάμε διασυνδεδεμένες ομάδες ανθρώπων να αποφεύγουν την εγκληματική συμπεριφορά παρά να προλαμβάνουμε ή να τιμωρούμε μεμονωμένα εγκλήματα. [...]

Κάποιοι μελετητές εξηγούν τη συλλογική συμπεριφορά των αν θρώπων μελετώντας τις επιλογές και τις πράξεις των ατόμων. Αλλοι αδιαφορούν για τα άτομα και εστιάζουν αποκλειστικά σε ομάδες διαμορφωμένες από την κοινωνική τάξη, τη φυλή, τις πολιτικές προτιμήσεις, ως συλλογικές ταυτότητες που με κάποιον μυστηριώδη τρόπο οδηγούν τα μέλη αυτών των ομάδων σε κοινή δράση. Η επιστήμη των κοινωνικών δικτύων προτείνει έναν τρίτο τρόπο θέασης του κόσμου, εφόσον αφορά τόσο τα άτομα όσοκαιτις ομάδες, καθώς και τον τρόπο με τον οποίον τα άτομα γίνονται ομάδες.

Αν θέλουμε να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η κοινωνία, θα πρέπει να συμπληρώσουμε τους χαμένους κρίκους μεταξύ των ατόμων. Θα πρέπει να καταλάβουμε πώς οι διασυνδέσεις και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους οδηγούν σε εντελώς νέες όψεις της ανθρώπινης εμπειρίας, ανύπαρκτες στα ίδια τα άτομα. Αν δεν κατανοήσουμε τα κοινωνικά δίκτυα, δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα κατανοήσουμε πλήρως ούτε τους εαυτούς μας ούτε τον κόσμο μας».

ΠΡΩΤΟΝ, είναι ταυτόχρονα γιατρός και κοινωνικός επιστήμονας (καθηγητής της Ιατρικής Κοινωνιολογίας, καθηγητής της Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και καθηγητής της Κοινωνιολογίας στη Σχολή Τεχνών και Επιστημών του Χάρβαρντ.

ΔΕΥΤΕΡΟΝ, το Τime τον συμπεριέλαβε για το 2009 στον κατάλογο των 100 ανθρώπων με τη μεγαλύτερη επιρροή στον πλανήτη.Για την ίδια χρονιά το περιοδικό Foreign Ρolicy τον συμπεριέλαβε στον κατάλογο των 100 πλέον σημαινόντων στοχαστών στον κόσμο.

TΡΙΤΟΝ, είναι παγκοσμίως γνωστός για τις μελέτες του σχετικά με τη δημιουργία και τη λειτουργία των κοινωνικών δικτύων.Τα αποτελέσματα της έρευνάς του αυτής,η οποία χρειάστηκε περισσότερα από 20 χρόνια να ολοκληρωθεί,περιλαμβάνοντας τη μελέτη της συμπεριφοράς 5.000 ανθρώπων,τα κατέθεσε στο βιβλίο που συνέγραψε με τον Τζέιμς Φόουλερ,με τίτλο Connected. Το βιβλίο κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2009 στις ΗΠΑ, όπου σημειώνει μεγάλη εμπορική επιτυχία,και η μετάφρασή του άρχισε ήδη να κάνει την εμφάνισή της ανά τον κόσμο.

TΕΤΑΡΤΟΝ, ο πατέρας του, Αλέκος Χρηστάκης,πυρηνικός φυσικός και κοινωνικός επιστήμονας,με μεγάλη καριέρα σε αμερικανικά πανεπιστήμια,ζει πλέον τον μισό περίπου χρόνο στις Αρχάνες της Κρήτης.Ο Νίκολας έζησε τρία χρόνια στην Αθήνα (σε προσχολική ηλικία), την επισκεπτόταν τα καλοκαίρια όταν ήταν μαθητής,ενώ σποραδικά την επισκέπτεται και σήμερα.

Ο πατέρας των κοινωνικών δικτύων
Ο καθηγητής Νίκολας Χρηστάκης έρχεται ξανά στην Αθήνα,αυτή τη φορά με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του στα ελληνικά,και στις 15 Μαρτίου θα δώσει σχετική διάλεξη στην Ελληνοαμερικανική Ενωση.