Τα όνειρα είναι τόσο πλούσια και συχνά τόσο πραγματιικά, ώστε για πολύ καιρό οι επιστήμονες πίστευαν ότι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον ψυχισμό του ανθρώπου. Για τον Φρόιντ, τα όνειρα αποτελούσαν ένα πρόσφορο πεδίο για το υποσυνείδητο – για τον Γιουνγκ, μια σκηνή στην οποία μπορούσαν να εκδηλωθούν τα αρχέτυπα του συλλογικού ασυνειδήτου. Νεότερες θεωρίες υποστηρίζουν ότι τα όνειρα βοηθούν τον εγκέφαλο να σταθεροποιήσει τις συναισθηματικές αναμνήσεις ή να επιλύσει δυσκολίες της πραγματικότητας.

Τι γίνεται, όμως αν ο πρωταρχικός στόχος των ονείρων δεν είναι, τελικά καθόλου ψυχολογικός;

Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στο επιστημονικό έντυπο «Nature Reviews neuroscience», ο δρ Αλαν Χόμπσον, ψυχίατρος και ερευνητής θεμάτων που σχετίζονται με τον ύπνο στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, υποστηρίζει ότι ο βασικός ρόλος του ύπνου Ταχείας κίνησης των Ματιών (REM), κατά τον οποίο βλέπουμε τα περισσότερα όνειρα, είναι παθολογικής και όχι ψυχολογικής φύσης. Ο εγκέφαλος θερμαίνει τα κυκλώματα του, προεξοφλώντας τους ήχους, τις εικόνες και τα συναισθήματα της αφύπνισης.

«Αυτό μας βοηθά να κατανοήσουμε πολλά πράγματα, όπως γιατί οι άνθρωποι ξεχνούν συνήθως τα όνειρα τους», δήλωσε ο δρ Χόμπσον σε συνέντευξη του. «Είναι όπως το τζόγκινγκ: το σώμα δεν θυμάται το κάθε βήμα, ξέρει όμως ότι έχει ασκηθεί και εναρμονιστεί. Το ίδιο ισχύει και με τα όνειρα: συντονίζουν το πνεύμα με τη συνειδητότητα».

Ο δρ Χόμπσον υποστηρίζει ότι τα όνειρα αποτελούν μια παράλληλη συνειδησιακή κατάσταση, η οποία υφίσταται συνεχώς, αλλά καταστέλεται συνήθως όταν είμαστε ξύπνιοι. «Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με τα όνειρα ξεκινούν με προκαθορισμένες ψυχολογικές θεωρίες και προσπαθούν να προσαρμόσουν τα όνειρα σ’αυτές», υποστηρίζει ο νευρολόγος δρ Μαρκ Μάχοβαλντ, επικεφαλής του προγράμματος διαταραχών του ύπνου στο ιατρικό κέντρο Hennepin της Μινεάπολης. «Αυτό που μου αρέσει στη νέα αυτή μελέτη είναι ότι δεν περιλαμβάνει εικασίες σχετικά με το τι ακριβώς κάνουν τα όνειρα».

Με εξελικτικούς όρους, θα λέγαμε ότι ο ύπνος REM αποτελεί πρόσφατη εξέλιξη. Εντοπίζεται στους ανθρώπους και σε άλλα θηλαστικά και εμφανίζεται πολύ νωρίς στη ζωή του ανθρώπου. Σύμφωνα με έρευνες, η δραστηριότητα REM βοηθά τον εγκέφαλο να κτίσει νευρικές διασυνδέσεις, κυρίως στο οπτικό πεδίο. Το Έμβρυο μπορεί, στη φάση της ανάπτυξης του, να «βλέπει» κάτι, από πλευράς εγκεφαλικής δραστηριότητας, πολύ πριν ανοίξει τα μάτια του.

Κάποιοι άνθρωποι έχουν την δυνατότητα να βλέπουν τα ίδια τους τα όνειρα σας παρατηρητές, χωρίς να ξυπνούν. Αυτό το επίπεδο συνειδητότητας, το οποίο αφορά τα λεγόμενα «διαυγή όνειρα», αποτελεί από μόνο του ένα μυστήριο. Αποτελεί, ωστόσο ένα πραγματικό φαινόμενο, στο οποίο στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό ο δρ Χόμπσον στο επιχείρημά του περί ονείρων που δρουν ως φυσιολογική προθέρμανση.

Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε το Σεπτέμβριο στο έντυπο Sleep, η Ούρσουλα Βος του Πανεπιστημίου Γκέτε της Φρανκφούρτης ηγήθηκε μιας ομάδας που μελέτησε τα κύματα του εγκεφάλου στον ύπνοREM, στην αφύπνιση και στα «διαυγή όνειρα» - κυρίως στο μπροστινό τμήμα του εγκεφάλου, το οποίο παραμένει ήσυχο στον κανονικό ύπνο. Ο δρ Χόμπσον συνυπέγραψε τη μελέτη. «Αυτό που βλέπουμε είναι ο διχασμένος εγκέφαλος σε δράση», αναφέρει. «Παρατηρούμε ότι υπάρχουν δύο διαφορετικά συστήματα και ότι στην πραγματικότητα μπορεί να βρίσκονται συγχρόνως σε λειτουργία». Τα οφέλη των παραπάνω ερευνών μπορεί να διευρύνονται πολύ πέρα από την απλή κατανόηση του κοιμισμένου εγκεφάλου. Οι άνθρωποι που παλεύουν με τη σχιζοφρένεια υποφέρουν από παραισθήσεις άγνωστης προέλευσης. Ο δρ Χόμπσον υποστηρίζει ότι αυτές οι αποδράσεις της φαντασίας μπορεί να συνδέονται με μια προβληματική λειτουργία της ονειρικής συνειδητότητας. Όπως είπε ο Γιουνγκ, «αν κρατήσετε ξύπνιο κάποιον την ώρα που βλέπει όνειρα, εκεί εμφανίζεται η ψύχωση». 

Benedict Carey