Μια ελληνική ανασκαφή, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει εκπλήξει τον αρχαιολογικό κόσμο για τα ευρήματά της, αυτή στην αρχαία Ελεύθερνα της Κρήτης, η οποία διεξάγεται από τον καθηγητή κ. Νίκο Σταμπολίδη, περιλαμβάνεται ανάμεσα στις δέκα εντυπωσιακότερες του κόσμου για τη χρονιά που πέρασε, σύμφωνα με το αμερικανικό περιοδικό «Αrchaeology». Στο τεύχος Ιανουαρίου- Φεβρουαρίου που κυκλοφορεί, το περιοδικό (υπάρχει και αντίστοιχος δικτυακός τόπος) παραθέτει τη λίστα αυτών των δέκα σημαντικών αρχαιολογικών γεγονότων, τα οποία, όπως θα διαβάσει στη συνέχεια ο αναγνώστης, δεν είναι απαραίτητα μόνον ανακαλύψεις αλλά είναι και αποτελέσματα επιστημονικών μελετών, τα οποία πάντως εμπλουτίζουν τη γνώση των σημερινών ανθρώπων για το παρελθόν.

Κατά πόσον όμως οι δέκα αυτές περιπτώσεις είναι ισότιμες μεταξύ τους είναι θέμα συζήτησης. Αυτό το ωραίο θραύσμα αγγείου με στίχους του Ομάρ Καγιάμ, ας πούμε, που βρέθηκε στην Ιερουσαλήμ, δεν αποτελεί και την ανακάλυψη της... πυρίτιδας! Ή τα θύματα του... χημικού πολέμου στη Συρία της ρωμαϊκής εποχής. Επιπλέον θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι η μανία των Αμερικανών με το αρχαίο παρελθόν της ηπείρου τους συνεχίζεται αδιάλειπτα...

Από την άλλη βεβαίως, έχουν επιλεγεί ορισμένες πραγματικά σοβαρές αρχαιολογικές έρευνες, όπως αυτή που ταύτισε το παλάτι του Μιθριδάτη, βασιλιά του Πόντου στην αρχαία ελληνική αποικία της Φαναγορίας στη Μαύρη Θάλασσα, και βεβαίως η μεγάλη ανασκαφική ανακάλυψη στην αρχαία Ελεύθερνα, η οποία από μόνη της θα μπορούσε να αποτελέσει μεγάλο γεγονός.

Περού Τα μυστικά των Μότσε

Είναι περισσότερο γνωστοί σήμερα για τις πολύτιμες προσωπίδες που συνόδευαν τις ταφές τους, όμως οι Μότσε (100-800 μ.Χ.) στο Βόρειο Περού έχουν ακόμη πολλά κρυμμένα μυστικά. Ενα από αυτά, το είδος και η έκταση της κεντρικής τους διοίκησης συγκεκριμένα, φαίνεται ότι αποκαλύφθηκε το 2009 από τους αρχαιολόγους, οι οποίοι έφεραν στο φως ευρήματα όμοια με άλλα που είχαν εντοπιστεί το 1987 σε απόσταση ως και 25 μιλίων από την περιοχή των Μότσε. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό σύνολο από επιχρυσωμένες χάλκινες μάσκες, ασπίδες και διαδήματα, που βρέθηκαν στον τάφο ενός τοπικού άρχοντα στο χωριό Ουκούπε και μοιάζουν καταπληκτικά με τα ευρήματα των πρώτων ασύλητων τάφων περιώνυμων προσώπων των Μότσε στο Σιπάν. Κατόπιν αυτού οι αρχαιολόγοι είναι πεπεισμένοι ότι υπήρχε μια ενιαία κεντρική διοίκηση σε όλη την κοιλάδα της επικράτειάς τους.

Κρήτη
Οι μυστηριώδεις γυναίκες της Ελεύθερνας
Βρέθηκαν θαμμένες σε ένα μνημειακό οικοδόμημα, η μία δίπλα στην άλλη, παρ΄ ότι οι ηλικίες τους δεν ήταν όμοιες, αφού η μικρότερη ήταν επτά χρόνων και η μεγαλύτερη 65-70, ενώ δύο ακόμη ήταν 16-17 χρόνων. Τα κτερίσματα που συνόδευαν την ταφή αυτών των τεσσάρων γυναικών όμως του 8ου αιώνα π.Χ. προκαλούν δέος για την ποικιλία, την ομορφιά και την αξία τους αλλά και για το απρόσμενο του χαρακτήρα τους.

Ποια η θέση δηλαδή ενός βωμού σε γυναικεία ταφή, ενός χάλκινου πριονιού (σε μικρογραφία φυσικά), μιας ζυγαριάς, ενός πολύ μικρού κουταλιού για τη μέτρηση δόσεων και κυρίως αυτού του χάλκινου ταύρου που συνήθως επιστέφει ένα σκήπτρο και βρισκόταν δίπλα στα λείψανα της σεβάσμιας γυναίκας; Γιάτρισσες, μάντισσες, φαρμακολύτριες ή ιέρειες ήταν αυτές οι γυναίκες;

Τα ερωτήματα μπορεί να μην έχουν απαντηθεί ακόμη- άλλωστε η ανασκαφή θα συνεχίζεται για χρόνια-, όμως αυτό το σπουδαίο εύρημα στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας στην Ελεύθερνα τον περασμένο Ιούλιο από τον καθηγητή κ. Νίκο Σταμπολίδη αποτελεί πέρα από όλα τα άλλα μια μεγάλη απόδειξη για τη θέση που μπορούσε να κατέχει η γυναίκα στην Κρήτη κατά τους λεγόμενους «Σκοτεινούς αιώνες». Θέση αξιοσέβαστη το δίχως άλλο, όπως μαρτυρούν επιπλέον τα μοναδικά χρυσά κοσμήματα και άλλα αντικείμενα από σπάνια υλικά, όπως αμέθυστος, φαγεντιανή, κορνεόλη, κεχριμπάρι, ελεφαντόδοντο, ορεία κρύσταλλος, ήλεκτρον, αιγυπτιακό μπλε. Πόσο μάλλον που όλα αυτά είναι εισαγόμενα από τη Μικρά Ασία, την Εγγύς Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.

Μία αχαιμενιδική γυάλινη φιάλη (είδος αγγείου) μάλιστα, με γαλακτώδες χρώμα και ομφαλό, η οποία βρέθηκε ακέραια, αποτελεί κατ΄ εξοχήν σπονδικό αντικείμενο, όπως έχει επισημάνει ο κ. Σακελλαράκης. Κατά τον συνεργάτη του ανθρωπολόγο, καθηγητή του Αdelphi University κ. Αναγνώστη Αγελαράκη μάλιστα, αποτελεί ένα πριγκιπικό δώρο από τη Μεσοποταμία! Ο ίδιος πάντως είναι εκείνος που αναλύοντας τα οστά των γυναικών θα αποφασίσει και για τη συγγενική σχέση μεταξύ τους, καθώς έχει εντοπιστεί ένα κοινό χαρακτηριστικό στις οδοντοστοιχίες τους.

Αριζόνα
Πρόωροι αρδευτές
Πώς καλλιεργούσαν καλαμπόκι οι αρχαίοι αγρότες στη γεμάτη κάκτους έρημο της Σονόρα; Οι αρχαιολόγοι βασανίζονταν επί χρόνια με τον γρίφο αλλά μόλις το 2009 βρήκαν τα αποδεικτικά στοιχεία του αρδευτικού συστήματος που χρησιμοποιούνταν ήδη από το 2000 π.Χ. Τα έργα, συγκεκριμένα ένα τεράστιο δίκτυο από κανάλια, εντοπίστηκαν στην κοιλάδα Τούσον και χρονολογούνται από το 1200 π.Χ., κατέχοντας έτσι τη θέση του αρχαιότερου τεκμηριωμένου συστήματος άρδευσης στη Βόρεια Αμερική. Και για να ολοκληρωθεί η ανακάλυψη, εντοπίστηκε και η αρχαία ροή του νερού από τον κοντινό ποταμό της Σάντα Κρουζ με μία σειρά από τουλάχιστον οκτώ κανάλια που σχηματίζουν ένα θαυμαστό δίκτυο άρδευσης!

Γουατεμάλα
Η «Μόνα Λίζα των Μάγιας»

Χρυσό επιστήθιο τελετουργικό αντικείμενο με κοκκίδωση στην περιφέρεια και δύο κρανοφόρους πολεμιστές στο κέντρο με θέση για ένθετο λίθο (8ος π.Χ. αιώνας)

Μόνον οι Αμερικανοί θα μπορούσαν να παρομοιάσουν ένα έργο των Μάγιας που βρέθηκε σε αρδευτικό κανάλι με τη μορφή της Μόνα Λίζα, έγινε όμως κι αυτό στη Γουατεμάλα. Εκεί όπου ομάδα αρχαιολόγων έφερε στο φως έναν ανάγλυφο γύψινο πίνακα με μία από τις πρωιμότερες παραστάσεις των Μάγιας. Ο πίνακας χρονολογείται περίπου από το 200 π.Χ. και απεικονίζει τους μυθικούς δίδυμους ήρωες Ξουναπού και Χμπαλάνκε να κολυμπούν στον Κάτω Κόσμο για να ανακτήσουν το κεφάλι του πατέρα τους, που είχε αποκεφαλιστεί. Το γλυπτό κοσμεί τον τοίχο του καναλιού που είχε σκοπό να διοχετεύσει τα όμβρια ύδατα σε όλη την πόλη. Θεωρείται μάλιστα ότι η ικανότητα των Μάγιας στη συλλογή νερού υπήρξε το πλεονέκτημα για την εγκαθίδρυση της εξουσίας τους.

Συρία
Χημικός πόλεμος!
Λίγο υπερβολικό και λίγο αυθαίρετο να μιλάει κανείς για χημικό πόλεμο το 256 μ.Χ., η σήραγγα όμως που βρέθηκε κάτω από το φρούριο της αρχαίας πόλης Ντούρα στην έρημο της Συρίας έκρυβε όντως κάποιο μυστικό. Εκεί, στα μέσα του 3ου αιώνα, 20 ρωμαίοι στρατιώτες υπερασπιζόμενοι την πόλη τους από τους επιτιθέμενους Σασσανίδες συνάντησαν την τύχη τους. Οι αρχαιολόγοι που τους είχαν εντοπίσει στη δεκαετία του 1930 πίστεψαν ότι πέθαναν από την κατάρρευση της σήραγγας, όμως τώρα αποκαλύφθηκε ότι βρήκαν έναν πιο ασυνήθιστο θάνατο. Υπήρξαν θύματα «χημικού πολέμου».

Επρόκειτο για τη θανάσιμη έκπληξη που είχαν ετοιμάσει για τους αμυνόμενους οι Πέρσες, οι οποίοι αφού τους εγκλώβισαν στη σήραγγα, στη συνέχεια τους εξολόθρευσαν καίγοντας πίσσα. Οι αναθυμιάσεις από το διοξείδιο του θείου που παρήχθηκε τους οδήγησαν στον θάνατο.

Κουμπάν
Το παλάτι του Μιθριδάτη

Περί τα 300 νομίσματα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που απεικονίζουν τον βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη, τον γνωστό ως μεγαλύτερο εχθρό της Ρώμης, υπήρξαν εύρημα καθοριστικό για τους αρχαιολόγους προκειμένου να ταυτίσουν τα ερείπια ενός τεράστιου οικοδομήματος με το παλάτι του. Οι έρευνες γίνονται επί 40 χρόνια στη Φαναγορία, ελληνική πόλη της Μαύρης Θάλασσας όπου έζησε ο Μιθριδάτης από το 119 ως το 63 π.Χ., αλλά ως τώρα τα στοιχεία δεν ήταν επαρκή για να προσδιοριστεί ο ρόλος αυτού του δημόσιου κτιρίου, παρ΄ ότι οι ιστορικές πηγές μιλούν σαφώς για την πυρπόληση ενός τεράστιου συγκροτήματος κατά τη διάρκεια μιας εξέγερσης, όπως ακριβώς δηλαδή το βρήκαν οι ανασκαφείς.

Ιερουσαλήμ
Τα Ρουμπαγιάτ των ερωτευμένων
Δεν είναι καν ολόκληρο αγγείο, αλλά ένα όστρακό του μόνον. Φέρει όμως μια λαμπερή τυρκουάζ εφυάλωση με μαύρα σχέδια λουλουδιών και κυρίως τη χάραξη κάποιου κειμένου. Αυτό το κεραμικό όμως, το οποίο ήρθε στο φως σε μια περιοχή ανέγερσης κατοικιών στην εβραϊκή συνοικία της Ιερουσαλήμ, αποκαλύφθηκε ότι έφερε χαραγμένο έναν στίχο από τα Ρουμπαγιάτ, τα περίφημα ποιήματα του φημισμένου ποιητή, μαθηματικού και αστρονόμου Ομάρ Καγιάμ (1048-1131 μ.Χ.). Και είναι η πρώτη φορά που ένα τέτοιο αγγείο προορισμένο για την αποθήκευση ελαίου (ή απλώς διακοσμητικό) εντοπίζεται στο Ισραήλ, παρ΄ ότι φυσικά είχε κατασκευαστεί στην Περσία. Είχε εισαχθεί λοιπόν από εμπόρους για να πουληθεί στο παζάρι ή ήταν ένα δώρο προς κάποια όμορφη; Κανένας δεν μπορεί να απαντήσει αν η ιστορία του ταξιδιού του υπήρξε τόσο λυρική όσο οι στίχοι του.

Καζακστάν
Εξημερωμένα άλογα

Περί τα 5.500 χρόνια πριν, οι άνθρωποι της Κεντρικής Ασίας εξημέρωναν άλογα και όχι μόνον αυτό, αλλά χρησιμοποιούσαν και το γάλα τους! Οι αναλύσεις που έγιναν σε οστά, δόντια καθώς και κεραμικά τα οποία είχαν βρεθεί στο χωριό Μποτάι απέδειξαν ότι οι κτηνοτρόφοι της περιοχής του σημερινού Βόρειου Καζακστάν, το οποίο είχαν καταλάβει μεταξύ του 3700 και 3100 π.Χ., εξέτρεφαν ίππους. Οι ερευνητές (ΗΠΑ, Βρετανία, Καζακστάν) κατέληξαν στο συμπέρασμα αυτό διαπιστώνοντας ότι τα οστά των κάτω άκρων των αλόγων του Μποτάι ήταν πιο ισχυρά από εκείνα των άγριων αλόγων, γεγονός που σημαίνει ότι σήκωναν βάρος, ενώ τα δόντια τους ήταν διαμορφωμένα κατά τρόπο που υποδηλώνει ότι φορούσαν χαλινάρια. Πέραν αυτού οι αναλύσεις σε όστρακα κεραμικής έδειξαν κατάλοιπα γάλακτος αλόγου. Ποιος όμως θα μπορούσε να πάρει γάλα από μια άγρια φοράδα;

Βρετανία
Ο θησαυρός του βασιλιά

Χρυσάφι σε χωράφι του Σταφορντσάιαρ εντοπίστηκε τον Ιούλιο του 2009 από ανιχνευτή μετάλλων και οι αρχαιολόγοι που επενέβησαν έφεραν στο φως έναν μοναδικό θησαυρό αποτελούμενο από περισσότερα των 1.500 χρυσών και ασημένιων αντικειμένων, όλα χρονολογούμενα από τον 7ο αιώνα. Το εύρημα, μακράν το μεγαλύτερο από όποιον άλλο σημαντικό αγγλοσαξονικό θησαυρό, σχετίζεται με πολεμικές επιχειρήσεις, καθώς πρόκειται κυρίως για όπλα. Ανάμεσά τους άλλωστε περιλαμβάνονται θραύσματα από κράνη και περίτεχνες χρυσές λαβές από ξίφη με ένθετες γρανάδες. Το συμπέρασμα ως εκ τούτου είναι ότι πρόκειται για λεία πολέμου, ίσως από τα στρατεύματα του αγγλοσάξονα βασιλιά της εποχής, ο οποίος με την απώλεια αυτών των πολύτιμων αντικειμένων θα είχε χάσει το κύρος και την εξουσία του...

Αίγυπτος
Ο πρώτος ζωολογικός κήπος

Είναι δυνατόν να μιλάμε για ζωολογικό κήπο το 3500 π.Χ.; Κι όμως, οι παράξενες ταφές ζώων που βρέθηκαν στην αρχαία αιγυπτιακή πρωτεύουσα, την Ιερακόπολη, νοτίως του Λούξορ, είναι αποκαλυπτικές.

Πρόκειται για ένα εξωτικό θηριοτροφείο της προδυναστικής περιόδου, όπως το χαρακτηρίζουν οι αρχαιολόγοι που έφεραν στο φως τα λείψανα 112 ζώων, μεταξύ των οποίων δύο ελέφαντες, τρεις ιπποπόταμοι, 11 μπαμπουίνοι, έξι αγριόγατες, 10 σκύλοι, μία αντιλόπη της Αφρικής, μία αγελάδα και ένα μοσχάρι. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι βρέθηκαν στοιχεία που δείχνουν πως οι άρχοντες της πόλης διατηρούσαν τα ζώα αυτά σε αιχμαλωσία, όπως σχεδόν σε ζωολογικό κήπο. Ως εκ τούτου δέχθηκαν και ειδική μεταχείριση μετά θάνατον, αφού κάποιο είχε ταφεί με ανθρώπινο τρόπο συνοδευμένο με ένα ειδώλιο, ενώ ένας ελέφαντας είχε καλυφθεί με λινό ύφασμα. Οι αρχαιολόγοι πάντως πιστεύουν ότι το θηριοτροφείο ήταν επίδειξη δύναμης και ότι τα ζώα πιθανώς θυσιάστηκαν με τον θάνατο του άρχοντα.

Μαρία Θερμού