Η αναπαραγωγική επιτυχία αποτελεί βασική παράμετρο της εξελικτικής διαδικασίας, καθώς επιτρέπει τη διατήρηση και την αύξηση επιθυμητών χαρακτηριστικών σε έναν πληθυσμό. Με αυτό το σκεπτικό, αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχουν οργανισμοί οι οποίοι επιδεικνύουν αλτρουιστική συμπεριφορά, όπου μέλη της ομάδας θυσιάζουν τη γονιμότητά τους ή τους ίδιους τους εαυτούς τους για το καλό του συνόλου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι κοινωνίες των μελισσών όπου οι στείρες εργάτριες προσφέρουν αγόγγυστα στη βασίλισσα και στα νεογνά της. Καθώς η αλτρουιστική συμπεριφορά επιδεικνύεται πάντοτε προς μέλη της ίδιας οικογένειας, ο βρετανός γενετιστής και εξελικτικός βιολόγος John Μeynard Smith (1920-2004) εισήγαγε τον όρο «kin selection» (συγγενική επιλογή) για να περιγράψει «την εξέλιξη χαρακτηριστικών τα οποία ευνοούν την επιβίωση στενών συγγενών του θιγόμενου ατόμου».

Ως πολύ πρόσφατα οι παρατηρήσεις σχετικά με την αλτρουιστική συμπεριφορά αφορούσαν μόνο ζώα. Φαίνεται όμως ότι και τα φυτά είναι ικανά τόσο για αλτρουιστική συμπεριφορά όσο και για επιθετική συμπεριφορά εναντίον μη συγγενικών ειδών! Καναδοί ερευνητές του Πανεπιστημίου ΜcΜaster του Οντάριο πραγματοποίησαν τον ακόλουθο πειραματισμό: τοποθέτησαν φυτά ενός συγκεκριμένου είδους αγριόχορτου (συγγενικού της δικής μας ρόκας) σε γλάστρες με τρία άλλα είδη συγγενικών ή μη συγγενικών φυτών. Διαπίστωσαν πως στην περίπτωση που το αγριόχορτο μοιραζόταν τη γλάστρα (και άρα τους τροφικούς πόρους) με μη συγγενικά είδη, ανέπτυσσε ένα πολύ πλουσιότερο ριζικό σύστημα σε σύγκριση με αυτό που ανέπτυσσε όταν μοιραζόταν τη γλάστρα με τα φυτά-εξαδέλφια του. Με άλλα λόγια, όταν το αγριόχορτο αντιλαμβανόταν ότι αυτοί που θα κατανάλωναν το φαγητό του ήταν συγγενείς εξέφραζε την αλτρουιστική συμπεριφορά του αφήνοντάς τους να αναπτυχθούν αβίαστα. Οταν όμως αντιλαμβανόταν ότι δεν είχε συγγένεια με τους γείτονές του, τότε προσπαθούσε να εξαπλωθεί όσο μπορούσε και να ανακόψει την ανάπτυξη των φυτών που αναγνώριζε ως ανταγωνιστές του.

Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν πια όλο και περισσότερο ότι πίσω από τη φαινομενικά βαρετή ζωή των φυτών, υπάρχουν και εντάσεις και το ριζικό σύστημα φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην έκφρασή τους. Και ενώ δεν έχει γίνει γνωστός ο μηχανισμός μέσω του οποίου τα φυτά αναγνωρίζουν με ποιους από τους γείτονές τους μοιράζονται το ίδιο γενετικό υλικό, έρχονται συνεχώς στο φως συμπεριφορές που δείχνουν ότι αυτή η αναγνώριση είναι καίριας σημασίας για την επιβίωσή τους. Πρόσφατα ιάπωνες ερευνητές μελέτησαν ένα είδος συμπεριφοράς η οποία δεν θα ήταν αναμενόμενη στο φυτικό βασίλειο: υπάρχουν φυτά τα οποία αντιδρούν στην παρουσία παρασίτων που τρώνε τα φύλλα τους με την έκλυση ουσιών οι οποίες ελκύουν τις σφήκες που με τη σειρά τους τρώνε τα παράσιτα. Διαπιστώθηκε ότι τις εν λόγω ουσίες δεν εκλύουν μόνο τα φυτά τα οποία έχουν υποστεί την επίθεση των παρασίτων, αλλά και τα γειτονικά τους που με κάποιον τρόπο (άγνωστο ακόμη) συμπάσχουν με τα πληγέντα και ενισχύουν την προσπάθειά τους για προσέλκυση βοήθειας!

Είναι γνωστό ότι ο Δαρβίνος συνέλεξε πολλά είδη φυτών κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του με το σκάφος Βeagle και αργότερα πέρασε πολλές ώρες στο θερμοκήπιό του αναζητώντας τεκμήρια που θα στήριζαν τη θεωρία του. Θα ήμασταν άραγε μακριά από την αλήθεια αν υποθέταμε ότι έρευνες όπως οι παραπάνω θα τον ευχαριστούσαν ιδιαιτέρως;

Ιωάννα Σουφλερή