ΕΙΝΑΙ κοινότοπη η εκτίμηση ότι η παγκόσμια οικονομικήκρίση εν πολλοίς προκλήθηκε και διογκώθηκε εξαιτίας της «εκφυλιστικής απληστίας» κάποιων τραπεζικώνστελεχών. Ακόμη και ο Αλαν Γκρίνσπαν, ένας άνθρωπος που κατηγορήθηκε ότι ενθάρρυνε επί σειρά ετών ως επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ τις υπερβάσεις στη γραμμή που χωρίζει τη φιλοδοξία από την απληστία, το φιλοσόφησε προσφάτως δηλώνονταςότι...«η υπερβολή είναι άρρηκτα συνδεδεμένημε την ανθρώπινη φύση»!Πέρα από τις γεροντικές αμπελοφιλοσοφίες- πριν από μία δεκαετίαάλλωστε ο Γκρίνσπαν είχε προβληματίσει την παγκόσμια επενδυτικήκοινότητα με τον όρο «irrational exuberance» με τον οποίο προειδοποίησε για τη «φούσκα» του Ιnternet-, το γεγονός είναι ότι στο θανάσιμο αμάρτηματης απληστίας δεν υποπίπτουν μόνο οι τραπεζίτες, οι χρηματιστές και οι κάθε λογής «λεφτάδες». Υποπίπτουμεόλοι, ανεξαρτήτως οικονομικής «επιφανείας».
Το κυνήγι του περίφημου «αμερικανικού ονείρου» έχει καταστήσει- δεκαετίες τώρα- εξαιρετικά δυσδιάκριτη τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ φιλοδοξίας και απληστίας.Η θεοποίηση του καταναλωτισμού συνεισέφερε σε αυτό. Η ευθεία σύνδεση της κατανάλωσης εμπορικώνπροϊόντων με την ανθρώπινη ύπαρξη- consumo ergo sum- είναι απότοκο της μετατροπής της κατανάλωσηςσε βασικό σκοπό στη ζωή των ανθρώπων. Οροι όπως «shopping therapy» εισέβαλαν στην ψυχιατρική επιστήμη. Και δικαίως, αφού το κίνητρο της κατανάλωσηςέπαψε να είναι η πλήρωση ανθρώπινων αναγκών, αλλά αυτή καθαυτή η πράξη της αγοράς ενός προϊόντος. Η ύφεση ωστόσο, όπως φαίνεται από τις διάφορες δημοσκοπικέςέρευνες, έχει κλονίσει τις σταθερές αυτές. Στις ΗΠΑ ειδικότερα, αν και είναι νωρίς να πει κανείς ότι έχει κλονίσει τον αμερικανικό τρόπο ζωής ως κοινωνικοοικονομικήπεποίθηση, φαίνεται πως επηρεάζει με τρόπο σαρωτικό τη ζωή των Αμερικανών.

Τα απογραφικά στοιχεία που δόθηκαν την περασμένη Τρίτη στη δημοσιότητα και αφορούν ολόκληρη την αμερικανική επικράτεια δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών: η οικονομική δυσπραγία που επέφερε η μεγαλύτερη μεταπολεμική ύφεση στις ΗΠΑ επηρεάζει σε βάθος την καθημερινότητα των πολιτών: όλο και περισσότεροι άνθρωποι αναβάλλουν σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή τους, όπως είναι ένας γάμος, η αγορά ενός σπιτιού ή η μετακίνηση σε μια άλλη πόλη με καλύτερες ευκαιρίες εργασίας ή σπουδών. Επίσης, όλο και περισσότεροι μεταβάλλουν τις καθημερινές τους συνήθειες χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, τα μέσα μαζικής μεταφοράς για να πάνε στην εργασία τους ή αναβιώνοντας με τους γείτονές τους την εκ περιτροπής χρήση των αυτοκινήτων τους, για πρώτη φορά μετά την ενεργειακή κρίση του 1979-1980. Οι Αμερικανοί έφθασαν δηλαδή να απαρνηθούν το ΙΧ τους.

▅ Οικονομικοί μετανάστες
Τα στοιχεία, τα οποία αφορούν μάλιστα την περυσινή χρονιά, έδειξαν επίσης αισθητή κάμψη των οικονομικών μεταναστών στις ΗΠΑ. Το 2008 ο αριθμός των κατοίκων των ΗΠΑ που είχαν γεννηθεί σε άλλη χώρα έπεσε κάτω από τα 38 εκατομμύρια, ενώ το 2007 είχε φθάσει σε επίπεδα-ρεκόρ. Και η πτώση αυτή αποδόθηκε στη μεγάλη μείωση του αριθμού των ανειδίκευτων εργατών από το Μεξικό που αναζητούν απασχόληση στις Πολιτείες της Αριζόνας, της Φλόριδας και της Καλιφόρνιας. Οι διαφορές στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη του πληθυσμού είναι τεράστιες από Πολιτεία σε Πολιτεία. Στη Μασαχουσέτη, όπου διά νόμου οι πολίτες ασφαλίζονται υποχρεωτικά, λιγότεροι από ένας στους 20 πολίτες δεν έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Στο Τέξας ένας στους τέσσερις είναι ανασφάλιστος λόγω των πολλών ισπανόφωνων παράνομων μεταναστών, αλλά κυρίως λόγω της αδιαφορίας του τοπικού νομοθέτη για το ζήτημα.

Οι δημοσκόποι κατέγραψαν επίσης τις τεράστιες κοινωνικές επιπτώσεις που είχε η κρίση στο θέμα της κατοικίας το 2008.

Σύμφωνα με έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε 3 εκατομμύρια αμερικανικά νοικοκυριά, η κινητικότητα των ανθρώπων στις αμερικανικές πόλεις έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 60 χρόνων. Λόγω της οικονομικής στενότητας των νοικοκυριών, της αύξησης της ανεργίας και της εργασιακής ανασφάλειας ελάχιστοι πλέον μετακινούνται το καλοκαίρι προς τις ηλιόλουστες Πολιτείες του Νότου για να αναζητήσουν εποχική απασχόληση και ακόμη λιγότεροι βεβαίως για αναψυχή.

«Οι οικογένειες εξαντλούν την εφευρετικότητά τους για να αντεπεξέλθουνσε περιόδους οικονομικής κρίσηςόπως αυτή που διανύουμε» δήλωσε στο πρακτορείο Αssociated Ρress ο Μαρκ Μάδερ, αντιπρόεδρος της μη κυβερνητικής οργάνωσης Ρopulation Reference Βureau. Και πρόσθεσε: «Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η έξοδοςαπό την κρίση δεν θα δημιουργήσεινέες θέσεις εργασίας. Φοβούμαιμήπως η οικονομική και εργασιακήανασφάλεια οδηγήσει σε κοινωνικές εντάσεις. Μήπως αυτό που αντικρίζουμε σήμερα είναι η κορυφήτου παγόβουνου».

Είναι χαρακτηριστική της βαθιάς τομής που επέφερε η κρίση στην καθημερινή ζωή των Αμερικανών η πτώση στο 75,5% πέρυσι του ποσοστού των εργαζομένων που πάνε μόνοι στη δουλειά τους με το ΙΧ τους. Πρόκειται για το χαμηλότερο ποσοστό της τελευταίας δεκαετίας- το χαμηλότερο δηλαδή από το σκάσιμο της «φούσκας» του Ιnternet και τη χρηματιστηριακή κρίση του 2000.

Σε 22 Πολιτείες κατεγράφη πτώση του ποσοστού των «μοναχικών οδηγών», κυρίως σε αυτές που αντιμετωπίζουν κυκλοφοριακό πρόβλημα, όπως είναι το Μέριλαντ, το Τέξας και η Ουάσιγκτον. Βεβαίως οι Αμερικανοί επηρεάστηκαν και από τις μεγάλες ανατιμήσεις στα καύσιμα. Πέρυσι οι τιμές του πετρελαίου έφθασαν σε πρωτόγνωρα υψηλά επίπεδα και η τιμή της αμόλυβδης ξεπέρασε τα 4 δολάρια το γαλόνι. Πρόκειται για μόλις 0,59 ευρώ το λίτρο, τιμή γελοιωδώς χαμηλή για εμάς τους φτωχούς πλην γαλαντόμους, ωστόσο αρκετή για να αλλάξει τις συνήθειες των Αμερικανών, που και πλουσιότεροι είναι (θεωρητικώς, διότι αν συνυπολογίσει κανείς τη δική μας μαύρη οικονομία...) και εν πάση περιπτώσει έχουν μια αδιαμφισβήτητα ερωτική σχέση με το αυτοκίνητό τους.

Ετσι, η μέση διάρκεια της διαδρομής που κάνουν οι Αμερικανοί για να φθάσουν από το σπίτι τους στη δουλειά αυξήθηκε πέρυσι στα 25,5 λεπτά της ώρας, για να φθάσει στο επίπεδο του έτους 2000- έκτοτε και ως το 2007 ο χρόνος μειωνόταν.

Οι εργαζόμενοι όμως έπρεπε να φύγουν νωρίτερα από το σπίτι για να πάρουν τους γείτονες στο αυτοκίνητό τους ή να φύγουν με το αυτοκίνητο του γείτονα για να προλάβουν το λεωφορείο, το τρένο ή το μετρό. Σύμφωνα με τις μετρήσεις, το 2008 ένας στους οκτώ εργαζομένους στις ΗΠΑ, δηλαδή ποσοστό 17,5%, στις 6 το πρωί ήταν ήδη καθ΄ οδόν για τη δουλειά. Και καλές οι αλλαγές στις οδηγικές συνήθειες και στο πρωινό εγερτήριο - είναι, αν μη τι άλλο, φιλικές προς το περιβάλλον. Το δράμα είναι οι αλλαγές που επέφερε η κρίση στον οικογενειακό προγραμματισμό των Αμερικανών.

Τα στοιχεία των ερευνών δείχνουν ότι οι Αμερικανοί άνω των 15 ετών που δεν είχαν συνάψει έστω και έναν γάμο στη ζωή τους ξεπέρασαν σε ποσοστό το 31,2%, φθάνοντας στο υψηλότερο επίπεδο της τελευταίας δεκαετίας. Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας που εκπνέει το ποσοστό κυμαινόταν στο 27% και ξεκίνησε να αυξάνεται από το 2006, όταν άρχισαν να γίνονται ορατά τα πρώτα σημάδια της κρίσης στην αγορά ακινήτων- ουσιαστικά ήταν η εποχή όπου οι τιμές είχαν εκτιναχθεί στα ύψη.

▅ Περί γάμων
Εν πάση περιπτώσει, στις ηλικίες γάμου- από τα 20 ως τα 30 έτη του βίου δηλαδή- τρεις στους τέσσερις Αμερικανούς άρρενες δεν ήσαν απλώς «ελεύθεροι», αλλά ουδέποτε είχαν νυμφευθεί. Ο αριθμητικός λόγος ήταν ευνοϊκότερος για τις Αμερικανίδες ως 30 ετών (δύο στις τρεις δεν είχαν συνάψει ακόμη γάμο, έστω και ατυχή) επειδή για λόγους κοινωνικούς, βιολογικούς ή ακόμη και φυλετικής παραδόσεως η στόχευσή τους έχει βεληνεκές αυξημένο κατά μία ή και περισσότερες δεκαετίες. Τέλος πάντων, στο θέμα αυτό οι κοινωνιολόγοι διαπιστώνουν αλλαγές στην αμερικανική κοινωνία και τάσεις σύγκλισής της με άλλες πιο προοδευτικές κοινωνίες, όπως είναι η ελληνική. Διαπιστώνουν δηλαδή ότι οι νέοι άνθρωποι- οι εικοσάρηδες θα λέγαμε- καθυστερούν να μπουν στην παραγωγική διαδικασία (ευτυχώς για το Ασφαλιστικό, αργούν να μπουν και στην αναπαραγωγική), παραμένουν οικονομικώς εξαρτημένοι από τις οικογένειές τους και εγκαταλείπουν τυχοδιωκτικές πρακτικές των πατεράδων τους, που περιόδευαν σε μεσογειακές χώρες με σακίδια στους ώμους κάνοντας δουλειές του ποδαριού. Τώρα σπουδάζουν και προσπαθούν να βρουν υψηλών απαιτήσεων εργασία. Σοβάρεψαν...

Ενδιαφέροντα είναι και τα ευρήματα της έρευνας αναφορικά με τους μετανάστες στις ΗΠΑ. Η μείωση του αριθμού των ξένων μεταναστών συμπίπτει με την επεξεργασία από την κυβέρνηση Ομπάμα αλλαγών στη νομοθεσία που αφορά τη μετανάστευση- τα μέτρα που μελετώνται ξεκινούν από την καλύτερη αστυνόμευση των συνόρων των ΗΠΑ ως την ευκολότερη χορήγηση της αμερικανικής υπηκοότητας. Αριθμώντας περί τα 38 εκατομμύρια το 2008, οι μετανάστες στις ΗΠΑ αντιστοιχούσαν στο 12,5% του πληθυσμού της χώρας. Εξ αυτών τα 11,9 εκατομμύρια είναι λαθρομετανάστες.

Σε ορισμένες πόλεις, όπως είναι το Μαϊάμι, το Σαν Χοσέ και το Λος Αντζελες, περίπου ένας στους τρεις πολίτες έχει γεννηθεί εκτός της αμερικανικής επικράτειας. Η μείωση των ξένων εργαζομένων συνδέεται βεβαίως με την αύξηση της ανεργίας. Είναι χαρακτηριστική η καταγραφείσα φυγή ινδών «πληροφορικάριων» που έφθαναν με... καραβιές στις ΗΠΑ τη χρυσή εποχή όπου ευδοκιμούσαν οι «φούσκες» στη Σίλικον Βάλεϊ. Πάντως, παρά το κύμα φυγής των οικονομικών μεταναστών, ακόμη ένας στους πέντε κατοίκους στις ΗΠΑ δεν μιλάει στο σπίτι του με τους δικούς του την αγγλική γλώσσα.

Αρχισαν να ξεπληρώνουν και τα χρέη τους!
Για πρώτη φορά από την εποχή όπου ένοικος του Λευκού Οίκου ήταν ο Χάρι Τρούμαν οι Αμερικανοί ξεπληρώνουν τα χρέη τους. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που ίσως συμβάλει ώστε να μείνουν χαμηλά τα επιτόκια. Διότι οι εκδόσεις-ρεκόρ ομολόγων από το υπουργείο Οικονομικών (φθάνουν σε αξία τα 2 τρισ. δολάρια), καθώς και η αύξηση της ανεργίας στρέφουν ακόμη και τους φονταμενταλιστές της κατανάλωσης και τους παθιασμένους της επένδυσης προς την αποταμίευση. Τον Μάιο οι αποταμιεύσεις αυξήθηκαν κατά 6,9% στις ΗΠΑ. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό αύξησης που καταγράφεται από το 1993. Επίσης, ο δανεισμός των αμερικανικών νοικοκυριών κατεγράφη το πρώτο τρίμηνο του έτους μειωμένος στο 128% του καθαρού μέσου οικογενειακού εισοδήματος στις ΗΠΑ, από το ποσοστό-ρεκόρ 133% που ήταν το αντίστοιχο τρίμηνο του 2008. Ταυτόχρονα, διαπιστώνεται μια κάμψη 0,7% των χρεών των νοικοκυριών το τρίμηνο Ιανουαρίου- Μαρτίου 2009. Πρόκειται για την πρώτη πτώση του συγκεκριμένου ποσοστού που καταγράφεται από το 1952. Η εξέλιξη αυτή συνεισφέρει στον έλεγχο των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων, αφού οι τράπεζες βρίσκουν ρευστότητα στην αγορά ομολόγων αντί να αναζητούν νέα δάνεια.

Τον Αύγουστο οι αμερικανικές επιχειρήσεις περιέκοψαν 216.000 θέσεις εργασίας και η ανεργία εκτινάχθηκε στο 9,7%. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό από το 1983! Οι άνεργοι στις ΗΠΑ έφθασαν ήδη στα 14,9 εκατομμύρια. Και οι επιπτώσεις στην εσωτερική ζήτηση- άλλοτε ατμομηχανή ανάπτυξης του πλανήτη ολόκληρου- διαρκώς επιδεινώνονται. Οι ειδικοί φοβούνται ότι το 2010 ένας στους 10 Αμερικανούς θα βρίσκεται εκτός αγοράς εργασίας. «Ισως πάρει μια 15ετία για να ανακάμψει πλήρως το ηθικό των εργαζομένων που έχει καμφθεί από την πτώση των τιμών των ακινήτων και των μετοχώνκαι από την άνοδο της ανεργίας» δήλωσε ο τιμηθείς το 2006 με το βραβείο Νομπέλ Οικονομίας Εντμουντ Φελπς. Διότι δεν είναι μόνο η εργασιακή ανασφάλεια και η πτώση των μισθών που αποθαρρύνουν την κατανάλωση. Είναι και η αίσθηση των Αμερικανών ότι ξαφνικά έχουν... φτωχύνει! Σύμφωνα με στοιχεία της Fed, από το τρίτο τρίμηνο του 2007 η λογιστική αξία των οικιών και των χαρτοφυλακίων στις ΗΠΑ έχει συρρικνωθεί κατά 13,9 τρισ. δολάρια! Πώς να μην πληγεί το «wealth effect» των Αμερικανών, η αίσθηση δηλαδή που έχει ένας πολίτης ότι είναι οικονομικά εύρωστος;

Αλ. Καψύλης