Την ώρα που πλησιάζω στο σταθμό Φιξ για να συναντήσω τον Τομπίας Νιάμπολα, μυρίζω ακόμα δακρυγόνα και ακούω σειρήνες. «Πόσοι έχουν σκοτωθεί;», ρωτά όταν τον ενημερώνουμε για τις ταραχές. «Εκτός του μαθητή, κανείς», απαντάμε και βγάζει έναν αναστεναγμό ανακούφισης. Στην Κένυα, όταν μιλούν για ταραχές, η λίστα των νεκρών δεν έχει τέλος. «Ξέρω για το θλιβερό περιστατικό και για τις μάχες στην πόλη. Λυπάμαι. Η οικογένειά μου με πήρε τηλέφωνο γιατί ανήσυχησε. Εγώ όμως αισθάνομαι ασφαλής εδώ. Η Αθήνα είναι καθαρή, οργανωμένη, γεμάτη πεντακάθαρους σταθμούς μετρό που σε πάνε παντού κι όλα λειτουργούν λες και είναι αυτόματα. Δεν καταλαβαίνω Ελληνικά, αλλά όταν ακούω τους Έλληνες να μιλούν νιώθω ότι είναι άνθρωπο που αγαπούν τους ανθρώπους. Όσο για τα μνημεία, είναι καταπληκτικά. Δεν νομίζω ότι υπάρχει ωραιότερο μέρος στον κόσμο από την Αθήνα. Νομίζω ότι είμαι στον Παράδεισο».

            Κάνω μια παρατεταμένη σαστισμένη παύση κοιτώντας αυτόν τον συναρπαστικό άνθρωπο. Ο τόπος του μαστίζεται από τη μύγα τσε τσε, το AIDS και την πείνα. Το χωριό του δεν έχει νερό, ηλεκτρισμό ή αποχέτευση. Έχει 2.5000 κατοίκους εκ των οποίων τα 500είναι ορφανά του AIDS. Πέρυσι η χώρα ταλανίστηκε από εμφύλιες διαμάχες και πολλοί έχασαν τη ζωή τους. Εκεί ανακάλυψε τον Τομπίας... και το έργο του η Αλεξάνδρα Μητσοτάκη και η Action Aid, που έδωσε ένα χέρι βοηθείας στην προσπάθεια του και μίλησε γι’αυτόν στον Κάρολο Παπούλια. Και νάτος σήμερα, να επισκέπτεται για πρώτη φορά μια ξένη χώρα, αυτήν που πάντα ονειρευόταν και να μου αφηγείται την ιστορία του.

            «Το βόρειο τμήμα της Μπάμα έχει ένα ποτάμι το νότιο ένα δρόμο που δύσκολα περνιέται. Ανάμεσα στα δύο είναι τα τέσσερα χωριά μου, των οποίων τα αρχικά έδωσαν τον όνομα Μπάμα (ΒΑΜΑ). Εγώ γεννήθηκα αλλού. Οι πρόγονοί μου είχαν αφήσει τη γη μας πολλά χρόνια πριν λόγω της μύγας τσε τσε που σκότωνε ανθρώπους και κοπάδια. Όμως πάντα θύμιζαν στα παιδιά τους ποια είναι η γη τους. Όταν μετά την ανεξαρτησία από τους Άγγλους ψεκάστηκαν χημικά για τη μύγα και η περιοχή καθάρισε, επέστρεψαν. Τότε μετακινηθήκαμε εκει με την οικογένεια μου. Είχε μεγάλα δέντρα, το πιο πρόσφορο έδαφος το καλύτερο χορτάρι για τα κοπάδια και η ζωή ανθούσε. Γι’αυτό πολλοί της γενιάς μου κατάφεραν να σπουδάσουν».

Πού πήγες σχολείο;

            Στο χωριό και μετά έφυγα για το Ναΐρόμπι, όπου πήγα γυμνάσιο και μπήκα στο Κολλέγιο Δασκάλων. Αφού αποφοίτησα, προσλήφθηκα και ζήτησα από το υπουργείο να γυρίσω στο χωριό μου να διδάξω. Δυστυχώς δεν ήταν εύκολο. Με διόρισαν σε ένα χωριό 20 χιλιόμετρα από το δικό μου. Αγόρασα ένα ποδήλατο και πήγαινα μπρός – πίσω κάθε μέρα για οκτώ χρόνια. Μετά μετατέθηκα στο χωριό όπου δούλευα για 23 χρόνια.

Διδάσκεις ακόμα;

            Συνταξιοδοτήθηκα φέτος. Δεν είμαι πλέον δάσκαλος για την κυβέρνηση, είμαι όμως ένας δάσκαλος χωρίς σύνορα.

Αντιμέτωπος με θανάσιμους κινδύνους

            Αφορμή για να ξεκινήσει το έργο του ο Τομπίας είναι η μύγα τσε τσε, που αρχίζει στα τέλη της δεκαετίας του ’80 να μαστίζει την περιοχή του. Ήταν τότε που κόπηκαν τα κονδύλια προγράμματος για την εξόντωση του εντόμου. Το αποτέλεσμα ήταν να αποδεκατίζονται τα κοπάδια που έδιναν ζωή στην κοινότητα. «Την ίδια εποχή, όμως, αρχίζουν και οι άνθρωποι να πεθαίνουν από μια άγνωστη τότε σε μας ασθένεια. Αδυνάτιζαν και σιγά σιγά έσβηναν. Και όταν πέθαινε ο άντρας, επειτα από λίγο καιρό πέθαινε και η γυναίκα. Τότε, οι άνθρωπο δεν ήξεραν το AIDS. Νόμιζαν ότι κάποιος τους έκανε μάγια». Αυτό που συνέβαινε ήταν πως οι άντρες, αναζητώντας άλλες πηγές εισοδήματος, έφευγαν από το χωριό. Επιστρέφοντας φέρνουν μαζί τους το AIDS. Ο ιός τους αποδεκατίζει. Μειώνονται δραματικά τα εργατικά χέρια και η κοινότητα αποκτά περισσότερα από 500 ορφανά, εύκολα θύματα εργασιακής εκμετάλλευσης και trafficking. Τα περισσότερα σταματούν το σχολείο. «Κάθε Σαββατοκύριακο θάβαμε κάποιον, κάθε μέρα αρρώσταινε άλλος. Είχα 8 αδερφούς. Πέθαναν όλοι από  AIDS σε ένα διάστημα 3- 4 ετών. Το 1992, το χωριό μου είχε 57 δασκάλους, 4 γιατρούς και 2 καθηγητές πανεπιστημίου. Σήμερα οι επιζώντες δάσκαλοι είναι λιγότεροι από 10, δεν έχουμε γιατρό, όλοι οι επαγγελματίες έχουν πεθάνει. Τότε, αποφασίσαμε να προσπαθήσουμε να βάλουμε τέλος. Στην αρχή ήμαστε 52, αλλά στην πορεία ξεπεράσαμε τους 1.000».

            Το πρώτο τους μέλημα ήταν να καταπολεμήσουν τη μύγα τσε τσε, ώστε να προστατεύσουν τα κοπάδια. Μάζεψαν χρήματα για να αγοράσουν το εντομοκτόνο και με τη βοήθεια και της Action Aid ψέκαζαν δύο φορές το μήνα, ώσπου τα κατάφεραν. Με πρωτοβουλία του Τομπίας αγοράζονται 5 τράγοι από τη Γερμανία, από ένα είδος κατσίκας που χρειάζεται λιγότερη τροφή και δίνει γάλα όσο μια αγελάδα. Οι κατσίκες αυτές είναι πολύτιμες. Προορίζονται για το πρόγραμμα «Μια κατσίκα για κάθε ορφανό», στο οποίο πλέον συμμετέχουν τα μισά ορφανά, τα οποία τη φροντίζουν και θρέφονται απο αυτήν. Όλα πηγαίνουν πλέον σχολείο, ενώ φέτος 4 θα αποφοιτήσουν από το πανεπιστήμιο, 6 έχουν τελειώσει το λύκειο, ενώ 48 (από αυτά 18 κορίτσια) βρίσκονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Εξασφαλίζοντας τροφή

            «Σύντομα καταλάβαμε πως δεν έπρεπ μα εξαρτιόμαστε από την τροφή που παράγεται εκτός χωριού. Αρχίσαμε να ερευνούμε ποιές τροφές χρησιμοποιούνταν από τους προγόνους μας και ήταν κατάλληλες για το κλίμα. Υπάρχουν φυτά που φυτρώνουν από μόνα τους! Κάθε εβδομάδα συναντιόμασταν και με τη βοήθεια των ηλικιωμένων, περπατούσαμε την περιοχή και εντοπίζαμε ποια από αυτά είναι λαχανικά. Αναγνωρίσαμε 42 είδη διαφορετικά είδη. Μάθαμε πώς μαγειρεύονται και το διδάξαμε και στους κατοίκους. Φτιάξαμε μια φάρμα για να παράγουμε σπόρους για αυτά, ώστε οι κάτοικοι να καλλιεργούν το δικό τους μποστάνι. Μια μελέτη έδειξε ότι η θρεπτική τους αξία είναι μεγαλύτερη από αυτήν των τροφίμων που τρώγαμε μέχρι τότε, ενώ κάποια έχουν και θεραπευτικές ιδιότητες. Σήμερα, ,μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει εξασφαλίσει πλήρως την τροφή του. Όταν θα μπορούν όλοι να καλλιεργούν ένα κομμάτι γης, πιστεύω ότι θα αφήσουμε την πείνα πίσω μας. Ταυτόχρονα, ξεκινήσαμε και μια τράπεζα τροφίμων. Την περίοδο της προετοιμασίας των χωραφιών, κάποιες οικογένειες δεν έχουν φαγητό κι έτσι αντί να προετοιμάζουν τα χωράφια τους πηγαίνουν να δουλέψουν σε άλλους. Όταν επιστρέφουν στη δική τους γη, ο χρόνος προετοιμασίας έχει τελειώσει κι είναι αργά για να καλλιεργήσουν. Με την τράπεζα τροφίμων, μπορούμε να τους εξασφαλίζουμε τροφή εκείνη την περίοδο. Δυστυχώς τα τρόφιμα δεν φτάνουν για όλους, όμως το σύστημα λειτουργεί. Κι ενώ η τράπεζα τροφίμων δεν έχει ασφάλεια, κανείς δεν έχει ποτέ προσπαθήσει να κλέψει. Η κοινότητα ξέρει πως είναι εκεί για το καλό τους».

Πόσο δύσκολο ήταν να πείσετε τον κόσμο γι’αυτό που κάνετε;

            Ήταν εύκολο με τη μύγα. Επίσης εύκολο ήταν να φέρουμε πίσω τα παιδιά που είχαν φύγει. Όταν όμως φτάσαμε στο θέμα του AIDS, ήταν δύσκολο. Οι παλιοί δεν πίστευαν στη δική μας προσέγγιση. Η Action Aid οργάνωσε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για ένα μήνα και ήμουν τυχερός ώστε να είμαι ένας από τους εκπαιδευόμενους. Μας έμαθε μια μεθοδολογία που πρώτα ενημερώνει και έπειτα ενδυναμώνει τους κατοίκους ώστε να βελτιώνουν τη ζωή τους και να απαιτούν τα δικαιώματα τους. Έκανε θαύματα. Αρχισαν να καταλαβαίνουν την κατάσταση τους, τώρα πολλοί μιλούν ανοιχτά για την ασθένει. Υπάρχει μια παράδοση στην κοινότητα που λέει ότι αν πεθάνω εγώ, τη γυναίκα μου την κληρονομεί ο αδερφός μου. Έτσι το AIDS εξαπλώθηκε. Όταν αρχίσαμε να λέμε ότι αυτό πρέπει να σταματήσει, οι μεγαλύτεροι επαναστάτησαν. Τώρα πάνω απο 80 γυναίκες έχουν αρνηθεί να κληρονομηθούν.

Είναι αλήθεια ότι έχεις 19 παιδιά;

            Ναι. Η πρώτη μου γυναίκα, η Ελίζαμπεθ δεν μπορούσε να κάνει παιδιά. Η μητέρα μου επέμενε να παντρευτώ κι άλλες προκειμένου να μου δώσουν παιδιά. Δεν είχα σχεδιάσει ποτέ να παντρευτώ πολλές γυναίκες παρ’όλο που αυτό είναι συνηθισμένο στον τόπο μου, Όμως αναγκάστηκα. Η Ελίζαμπεθ επέμεινε να πάρω και κάποια από την οικογένεια της. Αυτές οι γυναίκες μου έδωσαν παιδιά. Επίσης τα αδέρφια μου που πέθαναν μου άφησαν τα παιδιά τους. Έτσι η κάθε γυναίκα μου φροντίζει μερικά. Η μία έξι, η άλλη πέντε και η άλλη οκτώ. Μένουμε όλοι μαζί σε μικρά σπιτάκια. Είμαστε ευτυχισμέμοι. Όλα τα παιδιά μας έχουν πάει στο σχολείο. Δεν έχουμε άλλη περιουσία παρά τη μόρφωση αυτών των παιδιών και των παιδιών της κοινότητας.

Θεωρείς όπλο για τον αγώνα σου τη μόρφωση.

            Χωρίς αυτήν δεν υπάρχει ελπίδα. Αν φεύγοντας από εδώ έπαιρνα υποτροφία για κάποιο παιδί της Μπάμα να έρθει να σπουδάσει, θα άφηνα το αεροπλάνο και θα πετούσα με δικά μου φτερά.

Θα ήθελες να ζήσεις κάπου αλλού;

            Αν έχω κάποια προσφορά, τα παιδιά μου θα αποφασίσουν αν θα γίνει. Υπάρχουν υπέροχα μέρη να ζήσει κανείς. Για μένα όμως δεν υπάρχει κανένα. Όταν σκέφτομαι την Μπάμα μου, θέλω να περάσω κάθε λεπτό προσπαθώντας να την κάνω μια μικρή Ελλάδα. Ονειρεύομαι πως μια μέρα κάθε οικογένεια θα φέρνει το γάλα της και θα μπορούμε να το κάνουμε τυρί. Και ίσως υπάρχει ηλεκτρισμός έξω από τα μαγαζάκια.

Τη φτώχεια δεν την φοβάσαι;

            Η φτώχεια με δίδαξε πολλά. Να είμαι πιο δραστήριος και αποφασισμένος. Με βοήθησε να ορίσω τον εαυτό μου. Με έκανε να δω γύρω μου και να ανακαλύψω πως οι λύσεις για τα προβλήματα είναι δίπλα μας.

Τι σε ώθησε να ξεκινήσεις μια τέτοια προσπάθεια; Γιατί δεν πάλεψες μόνο για σένα και την οικογένεια σου;

            Ο τρόπος που μεγάλωσα. Δεν ζούσα σε ένα εγωιστικό περιβάλλον, οι άνθρωποι που με φρόντιζαν είχαν πολύ λίγες δυνατότητες, ήταν όμως πάντα πρόθυμοι να μοιραστούν. Μεγάλωσα γνωρίζοντας πως ό, τι έχουμε είναι για πολλούς ανθρώπους, όχι μόνο για μένα. Και πάντα πίστευα ότι με την κοινή δράσξ βρίσκονται λύσεις. Ξέρω ότι πολλά χέρια μαζί έκαμα αυτό που είμαι σήμερα.