Το ανάστημα των μεγάλων μετριέται στη σκιά τους, όπου ποικιλόμορφοι αρνητές της δόξας τους βυσσοδομούν και προσπαθούν να αναδειχθούν ικανοποιώντας το ηροστράτειο σύμπλεγμά τους. Ενα τέτοιο μέτρημα αναδεικνύει τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο μέγεθος που πραγματικά του ανήκει: στον μεγαλύτερο έλληνα πολιτικό της νεότερης Ελλάδας, μια θέση που καμία στημένη εκλογή δεν μπορεί να του στερήσει.

Το δηλητήριο των αρνητών δεν ήταν δυνατόν παρά να στραφεί εναντίον του μεγαλύτερου έργου του, της δημιουργίας της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Εχουν γραφεί τόσο πολλά από τους ιδεολογικούς απογόνους των υπευθύνων της συμφοράς που μοιραίο ήταν να δημιουργήσουν αμφιβολίες και σύγχυση. Κι όμως η απάντηση σε μερικά ερωτήματα μπορεί ν΄ αποκαλύψει την αλήθεια.

1. Επρεπε να πάμε στη Μικρά Ασία;

Υπάρχουν ερωτήματα στα οποία η απάντηση είναι νομοτελειακή, δεν επιδέχονται «έπρεπε» ή «δεν έπρεπε». Επρεπε ν΄ αποκτήσει την ανεξαρτησία της η Κύπρος; η Νότιος Αφρική; οι παλιές αφρικανικές αποικίες; Στην περίπτωση της Μικράς Ασίας, εν τούτοις, υπάρχουν πολλές απαντήσεις και είναι όλες αποστομωτικές. Α) Την περίοδο 1914-15, όταν ο Κωνσταντίνος και ο σπιθαμιαίος σύμβουλός του και μετέπειτα δικτάτωρ υπάκουαν στα κελεύσματα του Κάιζερ να παραμείνουν ουδέτεροι, ο γερμανός αρχιστράτηγος Ανατολής Λίμαν Φον Σάνδερς Πασά και η τριανδρία των Νεότουρκων εξαπέλυαν ένα τρομακτικό διωγμό κατά των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Μόνο στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου κατέφυγαν 400.000 Μικρασιάτες. Πολύ περισσότεροι οδηγήθηκαν στα φοβερά Αμελέ Ταμπουρού, τα τάγματα εργασίας, και άφησαν τα κόκαλά τους στα βουνά της Ανατολίας.

Χειρότερη η μοίρα των γυναικών που άφησαν πίσω τους. Κοπαδιαστά, παντρεμένες γυναίκες, νεαρά κορίτσια, ακόμη και μικρά αγοράκια οδηγήθηκαν στα χαμαιτυπεία του Μπαλούκεσερ και του Εσκί Σεχίρ όπου μαστουρωμένοι Τσέτες κατέφευγαν για να ικανοποιήσουν τις διαστροφές τους. Ηταν μάλιστα τόσο μαζικός ο διωγμός ώστε παραλίγο να οδηγήσει σε ένα ιδιότυπο παιδομάζωμα. Στους δρόμους της Σμύρνης κυκλοφορούσαν χιλιάδες απορφανισμένα παιδιά, οι γονείς των οποίων είχαν συλληφθεί. Ο βαλής της Σμύρνης, ο δόλιος Ραχμή, τα συγκέντρωσε στους στρατώνες της Σμύρνης και με ανακοίνωσή του στις εφημερίδες αλλά και με επίσημες προσκλήσεις στις ξένες πρεσβείες προσκαλούσε τον κόσμο να παρακολουθήσει ένα ομαδικό σουνέτι- τον εξισλαμισμό τους. Τα άμοιρα ορφανά σώθηκαν την τελευταία στιγμή χάρη στις αγωνιώδεις προσπάθειες του Δεσπότη.

Αυτόν τον Ελληνισμό των περίπου 4-5 εκατομμυρίων έπρεπε να διασώσει ο Βενιζέλος.

Β) Ο Κάιζερ στην επιστολή του προς τον Κωνσταντίνο με την οποία τού ζητούσε να παραμείνουμε ουδέτεροι προσέθετε με κυνικότητα: «Βεβαίως μετά τον πόλεμο ορισμένα νησιά του Αιγαίου θα περιέλθουν στην Τουρκία.Αλλά η Ελλάδα θα έχει την αιωνία ευγνωμοσύνημου».

Για την ευγνωμοσύνη του Κάιζερ ο Κωνσταντίνος και ο Μεταξάς αγωνίστηκαν να κρατήσουν ουδέτερη την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος προτίμησε να διασώσει, μαζί με τους Μικρασιάτες, και τα νησιά του Αιγαίου.

2. Πώς πήγαμε στη Σμύρνη Στο πολύπλοκο διπλωματικό παιχνίδι της Διασκέψεως Ειρήνης, όταν οι νικήτριες Δυνάμεις προσπαθούσαν να διανείμουν τα εδάφη των ηττημένων σε ζώνες κηδεμονίας υπό την αιγίδα της ΚτΕ, ο Βενιζέλος είχε ζητήσει να δοθεί στην Ελλάδα η κηδεμονία του σαντζακίου της Σμύρνης. Αλλά ο πρόεδρος Γουίλσον, του οποίου η διακήρυξη περί αυτοδιαθέσεως των λαών δέσποζε των διαπραγματεύσεων, ήταν εκείνος που κάλεσε τον Βενιζέλο και τον ρώτησε: «Μπορείτε εντός 48 ωρών να στείλετε στρατό στη Σμύρνη;». Και φυσικά ο Βενιζέλος άδραξε την ευκαιρία. Ο πρόεδρος Γουίλσον είναι ο ηθικός συναυτουργός της απόβασης των Ελλήνων στη Μικρά Ασία, όπως, αντίστροφα, οι διάδοχοί του, που ανέτρεψαν το δόγμα του για να διατηρήσουν την pax americana στη Λατινική Αμερική και έδωσαν το «πράσινο φως» στον Κεμάλ ν΄ απαλλαγεί των μειονοτήτων, είναι οι ηθικοί συναυτουργοί της σφαγής των Αρμενίων και των Ελλήνων της Τουρκίας. Και ο πρόεδρος Μπαράκ Χουσεΐν Ομπάμα, με τη γνωστή πρόσφατη δήλωσή του, έγινε συμμέτοχος της ευθύνης των προκατόχων του.

3. Μπορούσαμε να μείνουμε στη Μικρά Ασία;

Είναι αλήθεια ότι η ελληνική διοίκηση αντιμετώπιζε μεγάλη αντίδραση από τους Λεβαντίνους, που εκμεταλλεύονταν τους Τούρκους αλλά εγνώριζαν ότι δεν θα μπορούσαν να εκμεταλλευθούν και τους Ελληνες, και ακόμη μεγαλύτερη αντίδραση από την Καθολική Εκκλησία, το μίσος της οποίας κατά των ορθοδόξων παρέμενε αμείωτο όπως την εποχή του Σχίσματος. Αλλά παρ΄ όλα αυτά η απάντηση είναι καταφατική και τη δίνει ο ίδιος ο Κεμάλ. Την παραμονή των εκλογών του Νοεμβρίου ο Κεμάλ διεμήνυσε με προσωπικό απεσταλμένο του ότι εδέχετο να κρατήσουμε τη διοίκηση του σαντζακίου Σμύρνης και μόνο για λόγους γοήτρου να υπάρχει η τουρκική σημαία στο Κονάκι. 4. Διαπράξαμε και εμείς σφάλματα;

Απειρα, τραγικά, κολοσσιαία, τόσο που κάθε σκέψη ν΄ αποκατασταθούν ορισμένοι εκ των καταδικασθέντων υπευθύνων ν΄ αποτελεί εφιαλτική φάρσα. Η προσπάθεια των βασιλικών ήταν να εξασφαλίσουν τη βοήθεια των νικητών και να πάρουν συγχωροχάρτι για τον Κωνσταντίνο. Η εγκληματική εκστρατεία του Σαγγαρίου ήταν μια τέτοια προσπάθεια. Οταν απέτυχαν, η επιθυμία τους ήταν να φύγουν από τη Μικρά Ασία χωρίς να κατηγορηθούν για την εγκατάλειψή της. Και άρχισαν να διαλύουν την άλλοτε φοβερή Στρατιά της Ανατολής ελπίζοντας να τους διώξει ο Κεμάλ. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού είχε διαταχθεί πολλούς μήνες πριν από την επίθεση του Ομάλι να επισημάνει λιμένες για την αποχώρηση του στρατού, «διότιη απόφαση για την εγκατάλειψητης Μικράς Ασίας είναι αμετάκλητος».

Γράφει χαρακτηριστικά ο Τζορτζ Χόρτον, ο αμερικανός γενικός πρόξενος, στην επίσημη έκθεσή του προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ: «Πιστεύω ακράδανταότι η πανωλεθρία ήταν αποτέλεσμα μιας αλληλουχίας ποταπών κινήσεων... Οι βασιλικοίπροκάλεσαν εσκεμμένατη σαρωτική πλημμύρα».

Και καταλήγοντας τονίζει: «Αν η Τουρκία καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, η Βαλκανικήδεν θα γνωρίσει ποτέ την ειρήνη».

Γιάννης Καψής