Τα αποτελέσματα της πρόσφατης έρευνας είναι αποκαλυπτικά, όσο όμως και αναμενόμενα. Μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικοί συμφωνούν ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι ανεπαρκές και ελάχιστα ελκυστικό. Κι ακόμη ότι δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των μαθητών, ούτε και απαντά στις αγωνίες και τις ανησυχίες τους. Αντίθετα, χαρακτηρίζεται από έλλειψη δημιουργικότητας. Γι΄ αυτό και απορρίπτεται από τους 2 στους 3 μαθητές.
Τα αποτελέσματα επαληθεύουν αυτό που όλοι ως γονείς, μαθητές ή εκπαιδευτικοί, γνωρίζουμε από πρώτο χέρι. Ότι δηλαδή το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι ο μεγάλος ασθενής. Που πάσχει κυρίως, γιατί είναι προσανατολισμένο υπερβολικά στην υλιστική όσο και μονόδρομη κατεύθυνση της αγοράς εργασίας. Αντί δηλαδή να έχει ως στόχο την Παιδεία, έχει στόχο την επαγγελματική κατάρτιση. Αντί να επιδιώκει την καθολική μόρφωση και την ισόρροπη καλλιέργεια του νου και της ψυχής, είναι μονόπλευρα στραμμένο στην παροχή γνώσεων. Αντί να μαθαίνει στα παιδιά την τέχνη της μάθησης, τα εκπαιδεύει να γίνονται... παπαγάλοι. Κι αντί να διδάσκει τη δημιουργική χαρά, αναπαράγει ένα σύστημα στείρας απομνημόνευσης γνώσεων και άχρηστων λεπτομερειών.
Η εκπαίδευση κρίνεται εκ του αποτελέσματος. Δεν είναι τυχαία η πολιτιστική φτώχεια των σύγχρονων «καψουροτράγουδων». Ούτε τα... νούμερα της τηλεθέασης των λογής τηλεσκουπιδιών. Δεν ήρθε από το πουθενά η σύγχρονη λεξιπενία. Ούτε έπεσε από τον ουρανό το φρούτο της «ιδιώτευσης» των νέων. Που δεν ενδιαφέρονται για τίποτε άλλο παρά για τη δική τους, προσωπική απόλαυση. Και που οι αναζητήσεις τους εξαντλούνται στο κυνήγι του χρήματος.
Για τον αυτισμό και την αδιαφορία των νέων για το κοινωνικό όσο και για το φυσικό τους περιβάλλον, ευθύνεται η μονομέρεια και η φτώχεια του εκπαιδευτικού συστήματος. Που προετοιμάζει «ιδιώτες» (idiots), αντί για πολίτες. Που διδάσκει την ικανοποίηση των προσωπικών αναγκών ως ύψιστη αρετή, αντί να εκπαιδεύει στην ευδαιμονία. Η οποία, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, προϋποθέτει ελευθερία και ευψυχία. Λέξεις άγνωστες στο λεξιλόγιο του νεοέλληνα. Όπως κι εκείνες της ηθικής και της αισθητικής. Που «κόπηκαν», γιατί δεν προσφέρουν τίποτε στην αγορά εργασίας. Αντίθετα μάλιστα, δημιουργούν αναστολές και εμπόδια.
Σε τι απ΄ όλα αυτά έχει ποτέ απαντήσει κάποια από τις πολλές «εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις» των κυβερνήσεων των τελευταίων δεκαετιών; Και πότε συζητήθηκε κάτι διαφορετικό, εκτός από διαδικαστικά, διοικητικά και εξεταστικά ζητήματα; Πότε άλλοτε, μετά την τελευταία γνήσια μεταρρύθμιση του 1964 επί Γεωργίου Παπανδρέου, το υπουργείο Παιδείας είδε την εκπαίδευση ολοκληρωμένα, ως ενιαίο και αδιαίρετο σύστημα;
Αλλά και τα κινήματα των μαθητών και των φοιτητών, όπως και οι συνδικαλιστικοί αγώνες των εκπαιδευτικών, όλων των βαθμίδων, την κάλυψη ποιών από τα παραπάνω κενά διεκδίκησαν και δεν κατάφεραν να πείσουν την κοινωνία για το δίκαιο των αιτημάτων τους; Εκτός από το διαχρονικό αίτημα για χρήματα στην Παιδεία, που είναι ασφαλώς εκ των ων ουκ άνευ, αλλά όμως δεν αρκεί για μια γνήσια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, όπως και λογής διευκολύνσεις στις σπουδές, τι άλλο ακούστηκε τελευταία ως αίτημα στους δρόμους και τις πλατείες;
Αυτό που χρειάζεται σήμερα το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν είναι τίποτε λιγότερο από την εκ νέου ανακάλυψη και επαναφορά της μεγάλης υπόθεσης της Παιδείας. Να περάσουμε δηλαδή από την εποχή της γνώσης και της επαγγελματικής κατάρτισης, στην εποχή της μόρφωσης και της αγωγής του νου και της ψυχής. Από αυτό εξαρτάται το μέλλον της χώρας. Από αυτό και ο Πολιτισμός. Από αυτό εξαρτάται ακόμη η μεγάλη υπόθεση της υποβάθμισης του Περιβάλλοντος, που χωρίς την ενεργό συμμετοχή του πολίτη δεν θα αντιμετωπιστεί ποτέ αποτελεσματικά.
Χωρίς Παιδεία δεν θα έχουμε ποτέ ευτυχισμένους ανθρώπους. Ούτε γονείς με κατανόηση. Θα ξεχάσουμε να αγαπάμε, γιατί θα μας καθοδηγεί το συμφέρον. Χωρίς Παιδεία δεν θα αντιμετωπιστεί ποτέ η παθογένεια του πολιτικού συστήματος. Η διαφθορά θα είναι ο κανόνας, γιατί αποτελεί τον εύκολο δρόμο προς τον πλουτισμό. Και οι πολιτικοί δεν θα είναι ποτέ ξανά ευπατρίδες όπως παλιά, αλλά γιάπηδες, οπορτουνιστές και καριερίστες.
Χωρίς Παιδεία θα συνεχίσουν να τροφοδοτούνται και να γιγαντώνονται ο ρατσισμός, ο εθνικισμός, οι θρησκευτικές και οι λογής διακρίσεις. Γιατί χωρίς Παιδεία, χάθηκε η αρετή της ανοχής στη διαφορά.
Χωρίς Παιδεία τέλος θα ξεχάσουμε σύντομα τις ρίζες μας και θα γυρίσουμε την πλάτη στην παράδοσή μας. Θα χαθούμε στον διεθνή ανταγωνισμό. Γιατί το συγκριτικό μας πλεονέκτημα σε μια παγκοσμιοποιημένη διεθνή κοινότητα, είναι ο πολιτισμός και η ελληνική παράδοση. Που έδωσαν στον κόσμο τα φώτα της φιλοσοφίας, της αρετής, της ηθικής και της αισθητικής. Και που δυστυχώς, δεν κρατήσαμε τίποτε για τον εαυτό μας. Και γι΄ αυτό φτωχαίνουμε χρόνο με τον χρόνο.
Αυτό που χρειάζεται σήμερα λοιπόν το εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι απλώς μία ακόμη «εκπαιδευτική μεταρρύθμιση». Αλλά μία μορφωτική επανάσταση. Με πρωταγωνιστές, όπως εισηγείται ο καθηγητής Χρήστος Τσολάκης, τους Δασκάλους του Κόσμου. Τους Δασκάλους Χωρίς Σύνορα. Που θα αναλάβουν την πρωτοβουλία της επιστροφής της Παιδείας στη χώρα όπου γεννήθηκαν οι αξίες του σύγχρονου πολιτισμού.
Ο Γιάννης Α. Μυλόπουλος είναι καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Του Γιάννη Μυλόπουλου