ΒΑΡΒΑΡΑ ΤΕΡΖΑΚΗ
 
Επικοινωνία
Φάβα, η... θαυματουργή!
Θεοδώρα Τσώλη (εφ. Το Βήμα της Κυριακής)
Το τοπ 10 των πιο ισχυρών οικογενειών φυτών του κόσμου αναδείχθηκε μέσα από διεθνή μελέτη που συντονίζεται από έλληνες επιστήμονες. Τα ελληνικά φυτά έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο και για ορισμένα ανοίγει ο δρόμος της εμπορικής αξιοποίησης.
Και όμως, στη σκιά της κρίσης, η Ελλάδα φαίνεται να εκπέμπει φως αισιοδοξίας κατέχοντας πρωταγωνιστικό ρόλο σε ευρωπαϊκό - και όχι μόνο - επίπεδο με «όπλο» της την αστείρευτη δύναμη της φύσης. Μια δύναμη - σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητη - που αποτελεί ερευνητικό «θησαυρό», όπως αποδεικνύει η έρευνα AGROCOS («From Biodiversity to Chemodiversity: Novel Plant Produced Compounds with Agrochemical and Cosmetic Interest»), η μεγαλύτερης κλίμακας ευρωπαϊκή πρωτογενής έρευνα στα φυσικά συστατικά τα οποία αναμένεται να έχουν καλλυντική αλλά και αγροχημική εφαρμογή. Η έρευνα αυτή, που συντονίζεται από έλληνες επιστήμονες και συγκεκριμένα ερευνητές του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ξεκίνησε το 2010 και αναμένεται να ολοκληρωθεί το ερχόμενο έτος, οπότε και θα ανακοινωθούν επισήμως τα πέντε ισχυρότερα σε ό,τι αφορά την αντιοξειδωτική, αντηλιακή και λευκαντική δράση τους φυτά του κόσμου.
Αναμένοντας το τοπ 5 «Το Βήμα» σάς παρουσιάζει σήμερα τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα του μεγάλου προγράμματος AGROCOS που αποκαλύπτουν τις 10 σημαντικότερες υποψήφιες οικογένειες φυτών από τις οποίες πέντε «μέλη» θα μπουν στο... πάνθεον των φυτικών «ηρώων». Και μπορεί η έρευνα αυτή να είναι αδιαμφισβήτητα... πράσινη, ωστόσο έχει ήδη έντονο το γαλανόλευκο χρώμα, αφού εκτός από το έργο του ερευνητικού συντονισμού το οποίο διαθέτει ελληνική ταυτότητα υπάρχουν και άλλες ελληνικές πρωτιές: η χώρα μας συμμετείχε στο πρόγραμμα με 450 φυτά (τα περισσότερα από κάθε άλλη χώρα), ενώ παράλληλα μια ελληνική εταιρεία, η εταιρεία Κορρές, είναι η πρώτη που θα αξιοποιήσει τα ευρήματα παγκοσμίως σε νέο καλλυντικό προϊόν. Οπως μας ανέφεραν οι πρωταγωνιστές αυτού του όπως όλα δείχνουν... success story, η συγκεκριμένη έρευνα, η οποία θα οδηγήσει και στη γέννηση της αναλυτικότερης βιβλιοθήκης που έχει δημιουργηθεί ως σήμερα σχετικά με τις φυτικές ουσίες και τις δράσεις τους, αναμένεται να αποδειχθεί πολύτιμη ποικιλοτρόπως για την παγκόσμια ερευνητική κοινότητα. Κοινώς... με έναν επιστημονικό σμπάρο πολλά τρυγόνια.
Πρόγραμμα διεθνούς εμβέλειας
Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους για το μέγεθος του μεγαλεπήβολου προγράμματος που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (στο πλαίσιο του προγράμματος FP7), καθώς και για τη σημαντική συμμετοχή της χώρας μας σε αυτό: κατ' αρχάς, προτού καν αρχίσει να «τρέχει» το AGROCOS, η πρόταση για τη διεξαγωγή του ήταν η μόνη που διακρίθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο ανάμεσα σε συνολικά 15 προτάσεις από 106 συμμετέχοντες έπειτα από 12μηνη αξιολόγηση - το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε με 4,5 εκατ. ευρώ. Μετά το «πράσινο φως» ξεκίνησε το έργο της συλλογής και επιλογής των φυτών- «συμμετεχόντων»: μελετήθηκαν συνολικά 1.800 φυτά από όλον τον κόσμο που ανήκουν σε 150 οικογένειες (αναλύθηκαν 3.600 εκχυλίσματα). Οι ερευνητές - εκτός από τους έλληνες επιστήμονες της Φαρμακευτικής Σχολής, συμμετέχουν ειδικοί της εταιρείας Κορρές, ερευνητές του Εθνικού Κέντρου Ερευνας Φυσικών Επιστημών (ΕΚΕΦΕ) «Δημόκριτος», του Εθνικού Κέντρου για την Επιστημονική Ερευνα της Γαλλίας (CNRS), του Πανεπιστημίου της Βασιλείας στην Ελβετία, του Πανεπιστημίου του Παναμά, του Συμβουλίου για την Επιστημονική και Βιομηχανική Ερευνα της Νότιας Αφρικής, της γερμανικής εταιρείας BASF, η οποία εμπλέκεται στο αγροχημικό κομμάτι της μελέτης, και της επίσης γερμανικής εταιρείας Bruker Biospin GMBH, που παρείχε τα εξελιγμένα επιστημονικά όργανα για τη διεξαγωγή της - εστίασαν το ενδιαφέρον τους σε έξι εξαιρετικά πλούσιες σε βιοποικιλότητα περιοχές του πλανήτη: επρόκειτο συγκεκριμένα για την Ελλάδα, τον Παναμά, τη Νέα Καληδονία, τη Γαλλική Γουιάνα, τη Μαδαγασκάρη και τη Νότια Αφρική.
Οπως εξηγεί στο «Βήμα» ο καθηγητής, διευθυντής του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Λέανδρος Σκαλτσούνης, «επιλέγοντας φυτά αυτών των περιοχών πιστεύουμε ότι καλύψαμε την παγκόσμια βιοποικιλότητα καθώς τα συγκεκριμένα σημεία του πλανήτη αποτελούν "παραδείσους" φυτικής ποικιλίας. Οι περιοχές που επιλέχθηκαν ανήκουν σε διαφορετικά γεωγραφικά μήκη και πλάτη, γεγονός που εξασφάλισε μεγαλύτερη ποικιλομορφία στη συλλογή φυτικού υλικού».
Ο ελληνικός θησαυρός
Ενας τέτοιος ξεχωριστός «παράδεισος» είναι και η Ελλάδα, στην οποία φύονται 6.000 διαφορετικά είδη φυτών, εκ των οποίων τα 1.200 είναι ενδημικά. Λόγω αυτού του μεγάλου φυτικού πλούτου τα 450 από τα 1.800 φυτά της έρευνας ήταν ελληνικά (ακολουθούσαν η Νέα Καληδονία, η Γαλλική Γουιάνα, ο Παναμάς και η Νότια Αφρική με 300 φυτά για κάθε περιοχή και η Μαδαγασκάρη με 150 φυτά) χαρίζοντας στη χώρα μας τη μεγαλύτερη συμμετοχή σε φυτικό υλικό. Παράλληλα περισσότερα από 100 από τα συνολικά 960 εκχυλίσματα που φάνηκε να έχουν μέσα από τις δοκιμές αντιοξειδωτική δράση ήταν ελληνικά και ανάμεσά τους περιλαμβάνονταν ευρέως γνωστά φυτά όπως το τσάι του βουνού, το δενδρολίβανο, το πλατάνι και η παιώνια.
Σε ό,τι αφορά τη μεγάλη βιοποικιλότητα της Ελλάδας ο κ. Σκαλτσούνης επισημαίνει ότι «είναι το αποτέλεσμα του θεαματικά εναλλασσόμενου τοπίου της, των ιδιαίτερα ενδιαφερουσών βοτανικών περιοχών αλλά και των μοναδικών ιδιοτήτων των φυτών, μεταξύ των οποίων είναι και η ικανότητα "επιβίωσης" που ανέπτυξαν ήδη από την εποχή των παγετώνων. Ο συνδυασμός της μακράς γεωγραφικής απομόνωσης, της ασυνήθιστης ποικιλίας κλιματικών συνθηκών και της συνάντησης της χλωρίδας της Μεσογείου με αυτήν της Κεντρικής Ευρώπης είχε ως αποτέλεσμα τη μοναδικότητα της ελληνικής βλάστησης. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι μόνο στον Ολυμπο έχουν καταγραφεί πάνω από 1.500 είδη αυτοφυών φυτών, ενώ η χλωρίδα της Κρήτης αποτελείται από περίπου 1.600 είδη άγριων αυτοφυών φυτών». Μάλιστα ο καθηγητής μάς λέει ότι πολλά από τα φυτά που επελέγησαν από την Ελλάδα προκειμένου να εξεταστεί κυρίως η αντηλιακή δράση τους φύονται στα βουνά καθώς οι ειδικοί υποθέτουν ότι «η ίδια η εξέλιξη προφανώς έχει χαρίσει σε αυτά τα είδη που υπομένουν για ολόκληρη τη ζωή τους την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου τους μηχανισμούς της "επιβίωσης". Πιθανότατα λοιπόν κρύβουν μέσα τους το "μυστικό" το οποίο εμείς καλούμαστε να φέρουμε στο φως προς όφελος του πληθυσμού».
Και μπορεί όλα τα φυτικά... μυστικά να μην έχουν αποκαλυφθεί ακόμη - κάτι που αναμένεται να συμβεί το 2014 μέσα από ανακοινώσεις σε συνέδρια και δημοσιεύσεις -, ωστόσο οι επιστήμονες έχουν στα χέρια τους κάποια πρώτα ενδιαφέροντα αποτελέσματα (τα οποία έχουν μάλιστα παρουσιαστεί και σε πρόσφατο παγκόσμιο συνέδριο για τα φυσικά προϊόντα στη Νέα Υόρκη). Ποια είναι αυτά; Κατ' αρχάς από το σύνολο των εκχυλισμάτων που εξετάστηκαν 960 κατέγραψαν καλή αντιοξειδωτική δράση στις προκαταρκτικές δοκιμές, 47 είχαν καλή απόδοση στις μελέτες για την αντηλιακή δράση, ενώ 154 έπιασαν υψηλό σκορ σε επίπεδο λευκαντικής δράσης.
Οι ισχυρές οικογένειες τριπλής δράσης
Οι επιστήμονες έχουν όμως στα χέρια τους και τις 10 υποψήφιες οικογένειες φυτών που συνδυάζουν δράση «3 σε 1» και από τις οποίες θα προκύψουν τελικώς τα πέντε καλύτερα φυτικά και δραστικά συστατικά με καλλυντική εφαρμογή και εμπορική προοπτική. Αυτές είναι:
•Η οικογένεια Anacardiaceae, η οποία περιλαμβάνει φυτά όπως ο σχινόκοκκος, το χρυσόξυλο και η φιστικιά (οι χώρες προέλευσης των επιλεγμένων φυτών αυτής της οικογένειας ήταν ο Παναμάς και η Νότια Αφρική).
•Η οικογένεια Combretaceae, η οποία περιλαμβάνει ένα είδος καρυδιού (η χώρα προέλευσης των επιλεγμένων φυτών αυτής της οικογένειας ήταν ο Παναμάς).
•Η οικογένεια Εuphorbiaceae, η οποία περιλαμβάνει φυτά όπως η ρετσινολαδιά και οι γαλατσίδες (η χώρα προέλευσης των επιλεγμένων φυτών της οικογένειας ήταν η Νέα Καληδονία).
•Η οικογένεια Fagaceae, η οποία περιλαμβάνει είδη όπως η βελανιδιά (η χώρα προέλευσης των επιλεγμένων φυτών αυτής της οικογένειας ήταν η Ελλάδα).
•Η οικογένεια Flacourtiaceae, η οποία περιλαμβάνει 89 τροπικά γένη και 800 τροπικά είδη (η χώρα προέλευσης των συγκεκριμένων επιλεγμένων φυτών ήταν ο Παναμάς).
•Η οικογένεια Leguminosae, η οποία περιλαμβάνει φυτά όπως η φάβα και ο έβενος (οι χώρες προέλευσης των επιλεγμένων φυτών αυτής της οικογένειας ήταν η Ελλάδα, η Νότια Αφρική, η Γαλλική Γουιάνα και η Νέα Καληδονία).
•Η οικογένεια Liliaceae, η οποία περιλαμβάνει φυτά όπως το κρίνο και η τουλίπα (χώρα προέλευσης των συγκεκριμένων επιλεγμένων φυτών ήταν η Ελλάδα).
•Η οικογένεια Moraceae, η οποία περιλαμβάνει φυτά όπως η συκιά και η μουριά (οι χώρες προέλευσης των επιλεγμένων φυτών αυτής της οικογένειας ήταν η Ελλάδα και η Γαλλική Γουιάνα).
•Η οικογένεια Μyrtaceae, η οποία περιλαμβάνει φυτά όπως η μυρτιά και ο ευκάλυπτος (η χώρα προέλευσης των επιλεγμένων φυτών αυτής της οικογένειας ήταν η Νέα Καληδονία).
•Η οικογένεια Poaceae, η οποία περιλαμβάνει είδη αγριόχορτων (η χώρα προέλευσης αυτών των επιλεγμένων φυτών ήταν η Νότια Αφρική).
Οπως φαίνεται, στο πρώτο αυτό τοπ 10 η χώρα μας διαθέτει ούτε μία ούτε δύο αλλά τέσσερις συμμετοχές που βάζουν πλώρη για την τελική πεντάδα και στη συνέχεια για... παγκόσμια καριέρα.
Αντηλιακά, αντιγήρανση και θεραπείες
Ολο αυτό το τεράστιο έργο της ανάλυσης χιλιάδων εκχυλισμάτων δεν θα μπορούσε να καταστεί ποτέ δυνατό πριν από κάποια χρόνια λόγω έλλειψης της κατάλληλης τεχνολογίας, υπογραμμίζει ο επίκουρος καθηγητής του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νικόλαος Φωκιαλάκης. «Προηγμένα ερευνητικά επιστημονικά όργανα καθώς και εξελιγμένα λογισμικά που τρέχουν τα δεδομένα πολύ πιο γρήγορα σε σχέση με το παρελθόν επέτρεψαν να έχουμε φθάσει σε αυτό το επίπεδο έρευνας μέσα σε μόλις τρία χρόνια. Πριν από μία δεκαετία μια τέτοια προσπάθεια θα ήταν απλώς ακατόρθωτη».
Από την πλευρά της, η επικεφαλής του Τμήματος Καινοτομίας και Ανάπτυξης Νέων Προϊόντων της εταιρείας Κορρές κυρία Λένα Κορρέ δηλώνει στο «Βήμα» «υπερήφανη που καταφέραμε να έχουμε ένα τόσο μεγάλης κλίμακας ερευνητικό πρόγραμμα που καθοδηγείται από την Ελλάδα».
Ενα πρόγραμμα που δεν θα μείνει στα χαρτιά αλλά αναμένεται να απλώσει τα... κλαδιά του σε πολλούς άλλους τομείς πέρα από αυτόν των καλλυντικών στα χρόνια που έρχονται. «Τα στοιχεία που θα προκύψουν θα μπορούν να είναι χρήσιμα σε διαφορετικούς ερευνητικούς τομείς. Φυτά που δείχνουν αντιοξειδωτική δράση - η οποία συνδέεται με την αποφυγή της γήρανσης αλλά και του καρκίνου - θα είναι δυνατόν να διερευνηθούν και από ερευνητές του πεδίου της Ιατρικής με στόχο να αναπτυχθούν καινούργιες θεραπείες. Ενα χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι η ανακάλυψη της ταξόλης, που αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο σημαντικά αντικαρκινικά φάρμακα φυσικής προέλευσης παγκοσμίως, η οποία μάλιστα έγινε σε ένα από τα συνεργαζόμενα κέντρα του AGROCOS και συγκεκριμένα στο γαλλικό CNRS. Αλλά και σε ό,τι αφορά τα φυτά με λευκαντικές ιδιότητες που θα έλθουν στο φως μέσα από αυτό το πρόγραμμα θα μπορούν μελλοντικά να μελετηθούν και για την αντιμετώπιση δερματικών νοσημάτων» αναφέρει ο κ. Φωκιαλάκης.
Ευκαιρίες στη γεωργία
Πέρα από τη μεγάλη «πόρτα» που ανοίγει στην Ιατρική, η έρευνα αυτή... σκάβει και ένα νέο μονοπάτι προς καλύτερες αλλά και αποδοτικότερες καλλιέργειες. Εκτός του ότι υπάρχει και το σημαντικό αγροχημικό κομμάτι της, από το οποίο θα προκύψουν άκρως φυσικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα για τα φυτά οδηγώντας σε νέας γενιάς βιολογικές καλλιέργειες, η μελέτη AGROCOS μπορεί να δείξει και στους έλληνες γεωργούς ποια φυτά θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν ώστε να έχουν καλύτερη και μεγαλύτερη απόδοση, σημειώνει ο κ. Σκαλτσούνης. Ο καθηγητής καταλήγει λέγοντας ότι «ο καλύτερος χημικός είναι η φύση και εμείς προσπαθούμε να αποκαλύψουμε τα όσα εκείνη με σοφία εποίησε για να τα μεταφέρουμε στο εργαστήριο και τελικώς να τα εφαρμόσουμε με στόχο τον άνθρωπο. Το συγκεκριμένο ευρωπαϊκό πρόγραμμα μαρτυρεί ότι υπάρχει ένας πλούτος που μας παρέχεται απλόχερα και δεν πρέπει να μείνει ανεκμετάλλευτος για το καλό της ευζωίας και της υγείας του πληθυσμού αλλά και σε επίπεδο ανταγωνιστικότητας και οικονομίας». Ας δανειστούμε λοιπόν όσο περισσότερη γίνεται από την... πράσινη σοφία της φύσης για να δούμε το «δέντρο» της ζωής μας να ανθίζει.
Αντιοξειδωτικά, αντηλιακά, λευκαντικά
Μετά τη συλλογή των φυτών η διαδικασία της εκχύλισης προκειμένου να ληφθεί το σύνολο των ουσιών του κάθε φυτού είναι μεγάλη - αν και έχει πλέον απλοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό με τη «χείρα βοηθείας» της τεχνολογίας. Ο διευθυντής του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Λέανδρος Σκαλτσούνης περιγράφει ότι «πραγματοποιούμε εκχύλιση με δύο διαλύτες έτσι ώστε να λάβουμε το σύνολο των ουσιών του φυτού. Το επόμενο βήμα είναι η απομόνωση των ουσιών και η ταυτοποίησή τους, ένα έργο μεγάλο αν φανταστεί κάποιος ότι πρέπει να εντοπιστούν και να ταυτοποιηθούν μία-μία όλες οι ουσίες του κάθε φυτού. Από τη διαδικασία αυτή βέβαια τα οφέλη είναι μεγάλα και φθάνουν πέρα από τα όρια του AGROCOS, αφού αναμένεται να δημιουργηθεί μια πλούσια βιβλιοθήκη χημικών ουσιών η οποία μελλοντικά θα είναι δημόσια διαθέσιμη σε όποιον επιστήμονα επιθυμεί να την αξιολογήσει σε άλλους βιολογικούς στόχους».
Και μετά φθάνει το στάδιο των κυτταρικών δοκιμασιών. Την ευθύνη για αυτές τις δοκιμασίες στα ελληνικά φυτά, που έγιναν... φύλλο και φτερό προκειμένου να αποκαλυφθούν οι ευεργετικές ιδιότητές τους, είχε το Εργαστήριο Κυτταρικού Πολλαπλασιασμού και Γήρανσης στο Ινστιτούτο Βιοεπιστημών και Εφαρμογών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». Οπως μας εξηγεί ο επικεφαλής του Εργαστηρίου και διευθυντής Ερευνών δρ Δημήτρης Κλέτσας, τα φυσικά προϊόντα που μελετώνται στο πλαίσιο του ΑGROCOS ελέγχονται όσον αφορά τρεις ιδιότητες - τουλάχιστον ως προς την καλλυντική εφαρμογή τους: την αντιοξειδωτική ικανότητά τους, την ικανότητα προστασίας από την υπεριώδη ακτινοβολία και τη λευκαντική ικανότητά τους.
Η αντιοξειδωτική ικανότητα μετριέται με βάση την αναστολή της οξείδωσης της ελεύθερης ρίζας DPPH - πρόκειται για μια ελεύθερη ρίζα που αποτελεί χημικό δείκτη ο οποίος χρησιμοποιείται συχνά σε πειράματα σχετικά με την οξείδωση και τις αντιοξειδωτικές ιδιότητες των ουσιών.
Η προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία μετριέται με βάση την αναστολή της κυτταροτοξικής δράσης του υπεριώδους φωτός σε δερματικά κύτταρα.
Η λευκαντική ικανότητα υπολογίζεται βάσει της αναστολής της δραστικότητας της τυροσινάσης, ενός ενζύμου-«κλειδιού» για την παραγωγή μελανίνης στο δέρμα μας.

© 2007 - easyweb team