Για πρώτη φορά ένα παραδοσιακό κατάστημα, η Νηματουργία Μέντη στα Πετράλωνα, μετατρέπεται σε μουσείο

Από τις στολές της αυλής και της ανακτορικής φρουράς του Οθωνα ως τα φιγουρίνια της γαλλικής μόδας που κοπιάρονταν στα μεταπολεμικά αθηναϊκά σαλόνια και από τους κατασκευαστές επίπλων κατά την οικιστική ανάπτυξη της περιόδου 1970-1980 ως την Ελληνίδα του 21ου αιώνα, το όνομα-συνώνυμο της τρέσας και της φούντας ήταν ένα: Μέντης.

Η παλαιότερη εμπορική και βιοτεχνική επιχείρηση της χώρας, που λειτούργησε αδιαλείπτως για περίπου ενάμιση αιώνα - ιδρύθηκε το 1867 - προσφέροντας γαλόνια, passementerie, σιρίτια, κορδόνια, φράντζες, brandebourg, περίτεχνα embrasses, νήματα μεταξωτά κ.ά., αναγκάστηκε να κλείσει το 2011 λόγω των προβλημάτων στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Και μόλις έφθασε στο τέλος της, μια νέα αρχή διαγράφηκε στον ορίζοντα.

Σε μια αναπάντεχη για τα ελληνικά δεδομένα κίνηση, η οικογένεια Μέντη δώρισε στο Μουσείο Μπενάκη τον ανακαινισμένο χώρο της βιοτεχνίας στην οδό Πολυφήμου 6 για τη δημιουργία ενός «ζωντανού» εργαστηρίου-μουσείου με σκοπό τη διάσωση μιας τεχνογνωσίας υπό εξαφάνιση. Οι υπεύθυνοι του Μουσείου Μπενάκη ανταποκρίθηκαν πρόθυμα και το όνειρο έγινε πραγματικότητα.

Από τις φερμέλες στην Ευρώπη

Ο Σπύρος Γ. Μέντης ξεκίνησε τη λειτουργία της πρώτης βιοτεχνίας επεξεργασίας νημάτων και μεταξιού στο Ναύπλιο, την τότε πρωτεύουσα της Ελλάδας. Και όταν οι βαυαροί ηγεμόνες μετέφεραν την πρωτεύουσα στην Αθήνα, τους ακολούθησε, καθώς ο κυριότερος πελάτης του του ήταν η Αυλή και η βασιλική φρουρά. «Ο παππούς μου γνώριζε την τέχνη του "καζάζη" - του μεταξουργού, δηλαδή, που παίρνει κουκούλια και τα κάνει μια λαμπερή και θαυμάσια κλωστή - από τον προπάππο μου, τον Γεώργιο Μέντη, που σκοτώθηκε από τους Τούρκους στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας» μας λέει ο εγγονός του Σπύρος Ο. Μέντης.

«Προτίμησε την πιο ειρηνική τέχνη του "καζάζη", λοιπόν, δεδομένου ότι ο τρόπος που ντύνονταν οι άνθρωποι της εποχής το ευνοούσε. Και οι νησιώτες και οι βουνίσιοι φορούσαν φέρμελες (το κεντημένο γιλέκο που φορούν οι τσολιάδες) και σιγκούνια (γυναικείο σακάκι με φαρδιά μανίκια). Λίγοι ήταν οι "φραγκοφορεμένοι", δηλαδή όσοι φορούσαν σακάκι, πουκάμισο και παντελόνι, εκείνη την εποχή».

Το πρώτο αθηναϊκό κατάστημα άνοιξε στην πλατεία Μητροπόλεως, ενώ το πρώτο εργαστήριο, που περιελάμβανε νηματουργείο, μεταξουργείο, υφαντήριο και βαφείο, στην οδό Κηρυκείου, στο Μοναστηράκι. Τη δεκαετία του 1880 το κατάστημα μεταφέρθηκε στην πλατεία Καπνικαρέας. Κατά τη διάρκεια της μακραίωνης λειτουργίας του ο «Μέντης» προσαρμόστηκε στις απαιτήσεις κάθε εποχής. «Αφότου οι γυναίκες πέταξαν τα σιγκούνια και άρχισαν να παρακολουθούν το ευρωπαϊκό στυλ, ο Μέντης μπήκε στον χορό της μόδας» σημειώνει ο Σπύρος Μέντης, προσθέτοντας ότι επρόκειτο για ένα τόσο θρυλικό κατάστημα ώστε ο Γεώργιος Σουρής το ενέταξε σε ένα από τα σατιρικά ποιήματα.

Πελάτες του υπήρξαν ακόμη το Προεδρικό Μέγαρο, η βασιλική και κατόπιν η προεδρική φρουρά, η Λυρική Σκηνή, το Εθνικό Θέατρο, το Μέγαρο Μουσικής, τα Λύκεια Ελληνίδων, το Θέατρο Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου», η Βασιλική Πρόνοια, ο ΕΟΜΜΕΧ, μεγάλα ξενοδοχεία της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Αλλη εποχή, άλλο πρόσωπο

Ο Μέντης συνέχισε τη λειτουργία του στον 21ο αιώνα με το κατάστημα να έχει μεταφερθεί επί της οδού Ρόμβης και τη βιοτεχνία στο ακίνητο της οδού Πολυφήμου στα Πετράλωνα. «Οι πελάτες όμως αραίωναν, το ιστορικό κέντρο της Αθήνας ήταν σχεδόν συνεχώς πολιορκημένο από πορείες και διαδηλώσεις και εμείς κουρασμένοι. Αποφασίσαμε να σταματήσουμε τη δουλειά αλλά δεν θέλαμε να πουλήσουμε την επιχείρηση, κάτι ψυχικώς δύσκολο και στενόχωρο. Δεν ήταν μόνο οι οικογενειακές μνήμες. Ηταν και οι πελάτες που εδώ και χρόνια ολόκληρα τους νιώθαμε σαν συγγενείς. Και ως από μηχανής Θεός κάποιοι πελάτες και η Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού του υπουργείου Πολιτισμού στάθηκαν δίπλα μας σε απόλυτη συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη για να ανοίξει ξανά ο Μέντης, με άλλο πρόσωπο, σε μια νέα εποχή».

Με τη γενναιόδωρη υποστήριξη χορηγού που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του, ο χώρος της βιομηχανίας ανακαινίστηκε και το Μουσείο Μπενάκη εγκαινιάζει τη «Δωρεά Μέντη. Πρωτοβουλία για τη διατήρηση παραδοσιακών τεχνικών» στον χώρο των Πετραλώνων. Τα επίσημα εγκαίνια γίνονται σήμερα στο κτίριο της οδού Πειραιώς του Μπενάκη. Ο ίδιος ο χώρος της «Δωρεάς Μέντη» θα είναι ανοιχτός την ημέρα των εγκαινίων από τις 11.00 ως τις 18.00.

Πωλητήριο, έκθεση και bazaar

«Ο στόχος είναι να γνωρίσει ο επισκέπτης τη λειτουργία της ιστορικής βιοτεχνίας. Ταυτόχρονα, ο νέος χώρος φιλοδοξεί να αποτελέσει έναν πυρήνα διατήρησης των παραδοσιακών τεχνικών που σχετίζονται με την επεξεργασία των νημάτων, την υφαντική και την κεντητική» λέει η Ξένια Πολίτου, επιμελήτρια των λαογραφικών συλλογών του Μουσείου Μπενάκη και υπεύθυνη της «Δωρεάς Μέντη».

«Ο χώρος ξαναδημιουργήθηκε ως μικρογραφία τού τι υπήρχε εκεί. Θα συνυπάρξει πωλητήριο με το υλικό της νηματουργίας Μέντη αλλά και τα μηχανήματα που θα συνεχίζουν να παράγουν το υλικό αυτό. Παράλληλα, ένας πυρήνας ανθρώπων θα αναλάβει να μεταδώσει τη σχετική τεχνογνωσία, ενώ θα λειτουργήσουν και εκπαιδευτικά εργαστήρια για παιδιά. Τα έσοδα θα διατεθούν για να είναι βιώσιμος ο χώρος και να αποσυρθεί ο χορηγός που ανέλαβε να χρηματοδοτεί το εγχείρημα για κάποια χρόνια ακόμα» καταλήγει.

Παράλληλα, το Πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη (κτίριο οδού Πειραιώς) παρουσιάζει από τις 6 Δεκεμβρίου ως τις 13 Ιανουαρίου έκθεση με τίτλο «Ανοίγει ξανά ο Μέντης!» με έργα 47 καλλιτεχνών που χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη προϊόντα της βιοτεχνίας Μέντη για να δημιουργήσουν αντικείμενα σύγχρονης αισθητικής. Τέλος, σήμερα λειτουργεί bazaar προϊόντων και στο Μουσείο Μπενάκη και στη «Δωρεά Μέντη», ενώ από τις 3 ως τις 7 Δεκεμβρίου το bazaar θα πραγματοποιείται στο κτίριο «Δωρεάς Μέντη».