Και ξαφνικά ανακαλύψαμε τα... Ζωνιανά. Η ενέδρα των κατοίκων ήταν μόνον η αφετηρία για να ξανακοιτάξουμε τους αμφίβολους «κλώνους» του καπετάν Μιχάλη, που νοηματοδοτούν αλλιώς τη λεβεντιά του: μαύρα πουκάμισα, χρυσές αλυσίδες στο στήθος, όπλα ζωσμένα στη μέση βαφτίζονται ως λάιφ στάιλ της «κρητικοσύνης», ακόμη κι αν ένα παρακλάδι της είναι απ' ευθείας συνδεδεμένο με το οργανωμένο έγκλημα.

Μια κοινότητα, στον ορεινό Μυλοπόταμο, η οποία δεν σταμάτησε να διακηρύσσει, μαζί με τα γειτονικά Ανώγεια και τα Λιβάδια, τη διαφορετικότητά της. Το «συγγένειο», ο «κοζαλής» (λεβέντης) άντρας, τα «ζα» ή «κουράδια» (αιγοπρόβατα), το όπλο, όπως περιγράφει στο βιβλίο του «Η βεντέτα στη σύγχρονη ορεινή κεντρική Κρήτη» ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Αρης Τσαντηρόπουλος, είναι μόνο ένα κομμάτι του νήματος.

Η ορεινή κοινωνία του Ψηλορείτη, με μεγάλα ποσοστά αναλφαβητισμού, διέπεται ώς ένα βαθμό από δικούς της εσωτερικούς κανόνες, με βάση μια στρεβλή εκδοχή περί παράδοσης, κώδικες αντίθετους με το ισχύον σύστημα Δικαίου, με βάση το Σύνταγμα και τους νόμους.

Δύο χρόνια τώρα, η Εισαγγελία Ρεθύμνου έχει ξεκινήσει αγώνα για την υποχρεωτική εκπαίδευση. Πολλοί γονείς του ορεινού Μυλοποτάμου, μάλιστα, παραπέμφθηκαν μαζικά στα δικαστήρια, γιατί παραβίαζαν την υποχρέωσή τους να στέλνουν τα παιδιά τους στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Κάθε Δευτέρα, μας έλεγε δικηγόρος, συνωστίζονται στα δικαστήρια Ρεθύμνου αρκετός κόσμος από την περιοχή αυτή, καθώς δεν διαθέτουν δίπλωμα οδήγησης ή δικάζονται γονείς ανηλίκων γιατί τους άφησαν να οδηγούν.

Αν η παραβατικότητα και η εγκληματικότητα είναι η μία όψη του νομίσματος, ποιος θα μπορούσε να πείσει έναν Ζωνιανό, Λιβαδιώτη, Ανωγειανό ή Ασηγωνιώτη να μην πυροβολεί σε γάμο ή βαφτίσια; Ιδίως όταν το όπλο για ορισμένους, κυρίως σε νεαρή ηλικία, αποτελεί τρόπο διασκέδασης, επίδειξης, ανταγωνισμού, συνώνυμο ανδρισμού, ακόμη και προσέγγισης του άλλου φύλου;

Το εντυπωσιακό της ενέδρας, που δεν ήταν αναίμακτη, ήρθε ωστόσο ν' αντικατασταθεί από την εξ ίσου κραυγαλέα εικόνα της καταστολής. Η... «πυρίτιδα» των Ζωνιανών, με πολιτικές πλάτες, αποκαλύφθηκε, παρ' όλο που το απόστημα έχει βρομίσει, μένοντας ανοιχτό πάνω από 20 χρόνια.

Γιατί η ουσία του προβλήματος δεν είναι το άβατο, το χασίς ή η οπλοκατοχή, αλλά η απουσία ή η ολιγωρία των θεσμών απέναντι στους κάθε λογής Ζωνιανούς. Με τη σειρά τους εκείνοι ντύνονται με το μανδύα ενός ιδεολογήματος «κρητικοσύνης», που εύπεπτα καταπίνεται από τις νεότερες γενιές, αφ' ενός γιατί δεν προσφέρονται άλλες αξίες και διέξοδα, αφ' ετέρου γιατί βολεύει και είναι οικονομικά προσοδοφόρο.

Τώρα, ειδικοί φρουροί βρίσκονται παντού, όπως έχει συμβεί από καιρό σε καιρό στο παρελθόν, με αποστολές-κομάντο. Τελευταίος στόχος, όχι απλά η εκδίκηση απέναντι στους "κακούς" της κοινότητας, που ξεγύμνωσαν τους επίσημους "λειτουργούς της τάξης" φανερώνοντας την ανικανότητα παρέμβασης, αλλά τελικά η τελετουργία δημόσιας διαπόμπευσης των Ζωνιανών με τη βοήθεια των μίντια...

 Άννα Στεργίου