|
|
| Υπάρχει δημοκρατία στην Ευρώπη; |
| Νίκος Παρασκευόπουλος (democracy-rethymno.gr) |
| Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 13.11.2011 |
|
Η δημοσιονομική κρίση που ξέσπασε στην Ελλάδα και εξελίχθηκε γρήγορα σε κρίση δημόσιου χρέους για όλο τον νότο της Ευρώπης, απειλεί πλέον τη σταθερότητα του ευρώ και της Ευρώπης αλλά και την ίδια τη βιωσιμότητα της παγκόσμιας οικονομίας.
Ταυτόχρονα θέτει εν αμφιβόλω μια σειρά από δημοκρατικές κατακτήσεις του νεωτερικού καπιταλισμού, όπως το κοινωνικό κράτος και το κράτος δικαίου που αναπτύχθηκαν παράλληλα. Τα τελευταία 20 χρόνια, η κυρίαρχη νεοφιλελελεύθερη εκδοχή στην οικονομία έδωσε στην αγορά τη δυνατότητα να καθορίζει άνευ όρων τους όρους της κοινωνικής συμβίωσης. Οι πολίτες-θύματα των πολιτικών άγριας λιτότητας σύρονται σε μια καταστροφική δίνη, πετιούνται εκτός κοινωνίας, θεωρούνται συλλήβδην αναλώσιμοι και περιττοί. Η σχεδόν «θεϊκή» διάσταση των αόρατων δυνάμεων της αγοράς ανέτρεψε, όμως, συγχρόνως όλες τις θεσμικές ισορροπίες της παραδοσιακής δημοκρατικής οργάνωσης του κράτους. Η πολιτική εξουσία, όπως φάνηκε και από τις εξελίξεις στη χώρα μας, αναγκάζεται να υποκύψει, σχεδόν αμαχητί, στις εντολές των ισχυρών παραγόντων της Ε.Ε. και τις απαιτήσεις των αγορών. Η δημοκρατία, όπως τη γνωρίσαμε, δέχεται σοβαρά πλήγματα αξιοπιστίας.
Εθνος, Ευρώπη και παγκοσμιοποιήση
Τα προγράμματα για την υγεία, την παιδεία, την κοινωνική ασφάλιση υπαγορεύονται από τις αγορές, ενώ οι κυβερνήσεις, σχεδόν αξιολύπητες, συμμορφώνονται και οι πολίτες δυστυχούν. Επιπλέον: η δικαιοσύνη παραμερίζεται προς όφελος των αποτελεσματικών διαχειρίσεων· όσο για τους χάρτες ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, τα συντάγματα και τις διεθνείς συμβάσεις, αυτά μένουν γράμμα κενό. Τα ατομικά και τα κοινωνικά δικαιώματα, λαμπρό έργο του πολιτισμού της νεωτερικότητας, όχι απλώς παραμερίζονται, αλλά χάνουν το νόημά τους, πράγμα βέβαια πολύ διαφορετικό. Είχαν κατασκευαστεί ως ασπίδες και του ενός ακόμη προσώπου, ως θεραπεία ακραίων περιπτώσεων κατάχρησης των εξουσιών του δημοκρατικού ή μη κράτους, ως εγγύηση προστασίας του ατόμου που παρά τους κανόνες θα έμενε χωρίς καμιά περίθαλψη ή εκπαίδευση κ.λπ. Οταν όμως οι προσβολές των δικαιοκρατικών εγγυήσεων (π.χ. της προσωπικής ελευθερίας ή της ιδιωτικότητας) μεθοδεύονται με γενικευμένες παρεμβάσεις, οι μηχανισμοί δικαιικής προστασίας περιπτώσεων γίνονται απρόσφοροι: δεν προλαβαίνουν, δεν χωρούν, δεν κατορθώνουν. Το ίδιο ισχύει με τη μαζική υποβάθμιση των κοινωνικών παροχών, που απειλεί τα αναχώματα των θεσμών (ατομικών προσφυγών, αγωγικών διεκδικήσεων πρόνοιας κ.λπ.). Το νοσοκομείο, το πανεπιστήμιο, το δικαστήριο, από καθεστώς και δεδομένο τρέπονται σε αγαθό εν ανεπαρκεία.
Οι μεγάλες δυνάμεις φαίνονται να υποδέχονται έτοιμες την αλλαγή. Ηδη στις ΗΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Ενωση η νομοθετική εξουσία, αυτή που παρέχει τα περισσότερα εχέγγυα διαφάνειας και δημοκρατικής λογοδοσίας, είναι υποτιμημένη. Πόση δύναμη έχει το Ευρωκοινοβούλιο, ενώπιον του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και των πανίσχυρων αγορών; Πόσο (λίγο) μπορούν να αλλάξουν τον ρου των οικονομικών - πολιτικών - κοινωνικών εξελίξεων τα δικαστήρια; Η εκτελεστική εξουσία είναι παντοδύναμη και μπορεί χωρίς όρια να ακολουθεί τα κελεύσματα των αγορών.
Το αντίπαλο δέος ονομάζεται όντως «αγορές». Υποψιαζόμαστε όμως εύκολα ότι η λέξη και η έννοια καλύπτουν συστήματα ολιγαρχίας. Στο μέτρο αυτό, παρά τον προοδευτισμό της ρητορείας, οδεύουμε όπισθεν ολοταχώς προς τις προνεωτερικές δομές. Σε λίγο η αναπαραγωγή της εξουσίας και οι θεμελιακοί της θεσμοί θα θυμίζουν περισσότερο έργα μιας ιδιόμορφης φεουδαρχίας.
Πριν από δέκα περίπου χρόνια στην εφημερίδα αυτή (και σε βιβλίο) έγραφα για τις «πλειοψηφίες στο στόχαστρο», τους πληθυσμούς που τίθενται στο στόχαστρο μιας επίθεσης. Τότε ήδη μπορούσε να περιγραφεί ένα σφυροκόπημα του κράτους δικαίου. Σήμερα διάγουμε τη δεύτερη φάση: Στο στόχαστρο έχουν κλειδωθεί πλέον και τα κοινωνικά δικαιώματα, όχι μόνο κάποιων αποκλεισμένων αλλά και του μέσου πολίτη.
Ακριβώς για τους ίδιους λόγους όμως μια περίεργη αισιοδοξία μπορεί να στηρίζεται όχι σε ευχολόγια και στρουθοκαμηλισμούς, αλλά σε πραγματικές συνθήκες: όσο πλήττονται οι πολλοί, τόσο οι σύγχρονοι θεσμοί της δημοκρατίας θα τρέπονται από προσχήματα τυπικά και άδεια κελύφη σε ουσιαστικά αιτήματα και σε διεκδικήσεις. Τα κοινά βιώματα καταπίεσης των πολλών θα οδηγήσουν στην εμφάνιση μιας νέας συλλογικής συνείδησης με κοινωνικά χαρακτηριστικά και με απώτερες πολιτικές προοπτικές. Τα κινήματα, τα κόμματα, οι συντεχνίες, λοιδορημένα απολειφάδια του νεωτερικού παρελθόντος, θα ανιχνεύσουν δρόμους συγκλίσεων για να ανταποκριθούν στις διογκώσεις της βάσης. Οποιος νωρίτερα θα μελετήσει και θα το καταλάβει, νωρίτερα θα απελευθερωθεί. Η ελευθερία, η δημοκρατική οργάνωση και η παιδεία προϋποθέτουν η μία την άλλη. |
|
