«Το ποτάμι της
κατανάλωσης ξεχείλισε, πλημμύρισε τα πάντα και τώρα αφήνει τον βάλτο
της ύφεσης. Αφού οι κοινωνίες αρρώστησαν από υπερβολική ανάπτυξη της
οικονομίας, τώρα “σβήνουν” από το σκάσιμο της φούσκας. Μήπως ήρθε η ώρα
να σκεφτούμε την προοπτική της αποανάπτυξης;». Συναντήσαμε τον
«προφήτη» της ουτοπίας της λιτής αφθονίας, τον Γάλλο διανοούμενο Σερζ
Λατούς, έναν προφήτη χωρίς θεό. «Είμαστε οι άθεοι της οικονομίας, της
πραγματικής θρησκείας της νεωτερικότητας», μας λέει ο ομότιμος
καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris-Sud 11 (Orsais), ειδικός στις
οικονομικές και πολιτικές σχέσεις Βορρά-Νότου. Ο Σ. Λατούς ήρθε στην
Ελλάδα προσκεκλημένος από κινήσεις εναλλακτικής κοινωνικής και
οικολογικής προσέγγισης.Η
Ελλάδα υποφέρει σήμερα από την ύφεση, την κρίση και τις μνημονιακές
πολιτικές άγριων περικοπών. Τι νόημα έχει να μιλάμε για αποανάπτυξη,
ρωτάμε. «Ας μην μπερδεύουμε το δικό μας πρόταγμα με τη στέρηση. Ισα ίσα,
αυτό που συμβαίνει και στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη είναι οι
τρομακτικές συνέπειες της κρίσης των κοινωνιών της χρηματιστικοποίησης,
της υπερανάπτυξης και της κατανάλωσης. Για πολλές δεκαετίες το σύστημα
μας έλεγε ότι πρέπει να δώσουμε τα πάντα για την ανάπτυξη, χωρίς να
ρωτάμε για την επόμενη μέρα. Ο πλανήτης όμως είναι πεπερασμένος, οι
πηγές ενέργειας, τα φυσικά αποθέματα θέλουν μια άλλη διαχείριση», απαντά
ο Γάλλος φιλόσοφος.«Η
σύγχρονη τραγωδία», σύμφωνα με τον Σ. Λατούς, «συνίσταται στο ότι, ενώ
βρισκόμαστε σε μια κοινωνία υπερ-καταναλωτική, δεν μπορούμε να
καταναλώσουμε. Στη λογική της λιτής αφθονίας, που πρεσβεύουμε, δεν
υπάρχει στέρηση. Απεναντίας στη σημερινή κοινωνία που στηρίζεται στην
αγορά, ο δείκτης στέρησης είναι πάντα μεγαλύτερος από τον δείκτη
ικανοποίησης, γιατί μόνο έτσι δημιουργείται η ανάγκη της κατανάλωσης. Η
διαφήμιση αναπαράγει τη στέρηση και δημιουργεί νέες ανάγκες, πλαστές».Για
τον διανοητή της αποανάπτυξης, οι σύγχρονες κοινωνίες είναι
θεμελιωμένες πάνω στην απόλυτη έλλειψη μέτρου και γι’ αυτό «διαπράττεται
ύβρις, με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Για πολλές δεκαετίες, η
κυρίαρχη αρετή στον οικονομικό κλάδο είναι η απληστία». Ετσι δεν
δημιουργήθηκαν οι φονικοί – μάνατζερ και τα χρηματιστηριακά όπλα μαζικής
καταστροφής;Σύμφωνα
με τον Γάλλο φιλόσοφο, το πρόταγμα της αποανάπτυξης καλεί σε
οικοδόμηση της κοινωνίας με άλλες αξίες. «Για να βρούμε το μέτρο,
αλλάζοντας και τον άνθρωπο και την κοινωνία». Ο Σ. Λατούς για να δείξει
καλύτερα τι εννοεί, χρησιμοποιεί ένα απόσπασμα από μια παλιά ομιλία
του Ρόμπερτ (Μπομπ) Κένεντι, που εκφωνήθηκε λίγες μέρες πριν από τη
δολοφονία του: «Το δικό μας Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν περιλαμβάνει
επίσης την ατμοσφαιρική ρύπανση, τις διαφημίσεις για τα τσιγάρα και τις
διαδρομές των ασθενοφόρων που μαζεύουν τους τραυματίες από τους
δρόμους. Περιλαμβάνει την καταστροφή των δασών μας και την καταστροφή
της φύσης. Περιλαμβάνει τις ναπάλμ και το κόστος της αποθήκευσης των
ραδιενεργών απορριμμάτων. Από την άλλη, το ΑΕΠ δεν λαμβάνει υπόψη την
υγεία των παιδιών μας, την ποιότητα της μόρφωσης, τη χαρά των
παιχνιδιών τους, την ομορφιά της ποίησής μας ή τη σταθερότητα των γάμων
μας. Δεν εκτιμά το κουράγιο μας, την ακεραιότητά μας, την αντίληψή
μας, τη σοφία μας. Τα μετράει όλα, εκτός απ’ αυτά που δίνουν αξία στη
ζωή».Πώς
όμως μπορούμε να μεταβούμε σε αυτή την άλλη κοινωνική πραγματικότητα;
Το εγχειρίδιο της «συγκεκριμένης ουτοπίας της αποανάπτυξης» περιέχει τη
μέθοδο των οκτώ R: Επαναξιολόγηση (re-evaluation), επανεννοιολόγηση
(re-conceptualization), αναδόμηση (re-structure), αναδιανομή
(re-distribution), επανατοπικοποίηση (re-localization), μείωση
(reduction), επαναχρησιμοποίηση (re-utilization), ανακύκλωση
(recycling). Αν και το πρόσημο είναι στην κατεύθυνση της μείωσης της
ανάπτυξης, υπάρχουν και στοιχεία αναδιανομής, έτσι ώστε να καλυφθούν οι
αποστάσεις μεταξύ Βορρά-Νότου.«Το
ζητούμενο σήμερα δεν είναι να κατέχουμε περισσότερα, αλλά να
κατακτήσουμε το ευ ζην, όχι μέσω της κατανάλωσης, αλλά μέσω κοινωνικών
δικτύων υποστήριξης και κάλυψης των κοινωνικών αναγκών», μας λέει ο Σ.
Λατούς. «Σήμερα», σημειώνει, «υπάρχουν ορισμένες κοινωνικές τάσεις στις
οποίες εμφανίζονται ανάλογοι προβληματισμοί, όπως είναι οι λεγόμενες
πόλεις σε μετάβαση στην Αγγλία (οι οποίες προσπαθούν να μειώσουν τις
εξαρτήσεις από εισροές ενέργειας και άλλους πόρους και να προασπίσουν το
περιβάλλον) ή το κίνημα για την εξοικονόμηση ενέργειας και την μετά
άνθρακα εποχή στη Γαλλία. Επίσης, σε ατομικό επίπεδο, στη Βόρεια Αμερική
εκατομμύρια άτομα έχουν επιλέξει συνειδητά τη στάση της ηθελημένης
απλότητας. Προσπαθούν να ζουν πιο απλά, πιο λιτά, χωρίς να σημαίνει ότι
στερούνται τα δικαιώματά τους. Αλλά η ατομική στάση, η ατομική ηθική
δεν άλλαξε ποτέ από μόνη της την κοινωνία. Απαιτείται πολιτική αλλαγή.
Δεν αρκούν ατομικές ή και ομαδικές αλλά αποσπασματικές ενέργειες.
Χρειάζεται μια συνολική αλλαγή πλεύσης. Για παράδειγμα, εάν εγώ δεν
καταναλώνω βενζίνη, τίποτα δεν μου λέει ότι ένας άλλος δεν θα
καταναλώσει περισσότερο».Γι’
αυτό ο Σ. Λατούς εμπνέεται περισσότερο από ολοκληρωμένες πολιτικές
παρεμβάσεις, όπως αυτές που έγιναν στη Βολιβία και στο Εκουαδόρ. «Εκεί,
μέσα από κοινωνικές εξεγέρσεις, προέκυψαν κυβερνήσεις με επικεφαλής
ιθαγενείς, οι οποίοι έχουν μια διαφορετική σχέση με τη Φύση.
Κατοχυρώθηκε, και συνταγματικά, ότι η Φύση δεν μπορεί να κακοποιείται,
καθώς και ότι οι πηγές ενέργειας ανήκουν στην κοινωνία και δεν μπορούν
να ιδιωτικοποιηθούν».
Αποανάπτυξη ή βαρβαρότητα«Πρέπει
να απελευθερώσουμε το φαντασιακό μας από την αποικιοκρατία της
οικονομίας, όπως τόνιζε και ο Κορνήλιος Καστοριάδης», τονίζει ο Σερζ
Λατούς, σημειώνοντας τη στρέβλωση των αξιών που έχει επιβάλει η κατά
Ντεμπόρ «Κοινωνία του θεάματος».Ο
Σερζ Λατούς μιλά για την εναλλακτική μιας οικοσοσιαλιστικής
δημοκρατίας και για υπέρβαση του καπιταλισμού, ασκώντας όμως κριτική
στον μαρξισμό και στην Αριστερά. «Η ουσία του καπιταλισμού είναι η
ανάπτυξη. Η Αριστερά έχει πέσει στην παγίδα του παραγωγισμού».Επικριτικός
είναι ο Γάλλος φιλόσοφος και στις θεωρίες της βιώσιμης ή της πράσινης
ανάπτυξης: «Μοιάζει σαν οι μεγάλες πολυεθνικές και τα γιγαντιαία λόμπι
των συμφερόντων να έχουν απαγάγει την έννοια του περιβάλλοντος,
βαφτίζοντας το κρέας, ψάρι. Πριν από τη Φουκουσίμα, για παράδειγμα,
προσπαθούσαν να μας πείσουν ότι η πυρηνική ενέργεια είναι φιλική προς το
περιβάλλον και αντίθετη στην κλιματική αλλαγή. Μπορεί όμως να
παραδοθεί η προστασία του περιβάλλοντος σε αυτούς που το κατέστρεψαν;».
Από τα βέλη του δεν ξεφεύγουν και ηγετικά τμήματα των Πράσινων
κομμάτων της Ευρώπης, τα οποία κατηγορεί ότι βούλιαξαν στη διαχείριση,
κυβερνητική ή άλλη.Μήπως
η πρόταση της αποανάπτυξης αποτελεί μια ιστορική οπισθοδρόμηση,
γυρίζει πίσω το ρολόι της κοινωνικής εξέλιξης; Μήπως οδηγεί σε
κοινωνίες απομονωμένες;Ο
Σερζ Λατούς προβλέπει ότι η σημερινή κρίση θα βαθύνει,
προαναγγέλλοντας χαοτικές καταστάσεις, χωρίς να λείπουν και τα
ενδεχόμενα μεγακαταστροφών, όπως της Φουκουσίμα. «Είναι η κρίση της
κοινωνίας της κατανάλωσης που μας γυρίζει πίσω. Σήμερα τίθεται το
δίλημμα αποανάπτυξη ή βαρβαρότητα».
 Συνέντευξη στον Γιάννη Eλαφρό
|
