Αυτά είναι συμπεράσματα από μια «σύντομη περιγραφή των λαών της Ευρώπης» όπως παρουσιάζεται σε ελαιογραφία του 18ου αιώνα στο Μουσείο Παραδοσιακής Ζωής και Τέχνης στη Βιέννη. Πέρα από Γερμανούς και Ελληνες, «εκθέτει» και άλλους λαούς: οι Ισπανοί είναι «υπερήφανοι» και «εξαίσιοι», οι Γάλλοι «απερίσκεπτοι» που «αρέσκονται στις συζητήσεις», οι Αγγλοι είναι «ευγενικοί», «δύσθυμοι» και «θηλυπρεπείς», οι Σουηδοί «σκληροί» και «επίμονοι», οι Πολωνοί «αγροίκοι», οι Ούγγροι «άπιστοι» και «πολύ σκληροί» και οι Μοσχοβίτες «ειδεχθείς», με «καμία» εξυπνάδα.

Οπως σημειώνει η ιστοσελίδα του, το βιεννέζικο μουσείο «έχει στόχο να παρουσιάσει τους ανθρώπους σε σχέση με το περιβάλλον τους και την οικονομία, την Ιστορία και την κοινωνία και να δείξει πώς βλέπουν τη θέση τους στον κόσμο». Αντίγραφο της ελαιογραφίας εκτίθεται και στο μικρό και ευρηματικό Μουσείο Ακριτών της Ευρώπης στην Παλαιόχωρα Χανίων. Είναι μέρος του ευρωπαϊκού δικτύου Acrinet, το οποίο θέλει να αναδείξει τη συμβολή των ακριτών, κυρίως κατά τον Μεσαίωνα, στη φύλαξη των συνόρων των τότε χωρών τους, οι οποίες σήμερα είναι μέρη της ενιαίας Ευρώπης. Ανάμεσα στους επικούς φύλακες των λαών τους βρίσκουμε τον Ισπανό Ελ Σιντ, τον Γερμανό Ζίγκφριντ, τον Αρθούρο της Αγγλίας, τον Γάλλο Ρολάν, τον Βούλγαρο Κραλί Μάρκο, τον δικό μας Διγενή. Ο καθένας χωριστά -και ο μύθος του- προστάτεψε τον λαό του ώστε να υπάρχει ακόμη και να συμμετέχει στη σημερινή Ευρώπη.

Οταν το κρητικό μουσείο εγκαινιάστηκε το 2006, ο κατάλογος των «εθνικών χαρακτηριστικών» (έργο κάποιου Γερμανόφωνου «σοφού») θα συμβόλιζε την απόστασή μας από την εποχή των εύκολων και εχθρικών στερεοτύπων. Είναι, εξάλλου, προϊόν του 18ου αιώνα, ενώ βρισκόμαστε στον 21ο. Αλλά όπως ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεφύγει από τις πληγές και τις αντιλήψεις των πρώτων χρόνων του, έτσι και οι λαοί παλινδρομούν όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Αυτά που πολλοί Γερμανοί ισχυρίζονται σήμερα για τους «τεμπέληδες» Ελληνες, όπως και αυτά που λέμε εμείς για τους «υπερόπτες» Γερμανούς βασίζονται σε προκαταλήψεις με πολύ μακρά ιστορία.

Η οικονομική κρίση προκαλεί πολιτικές ανισορροπίες, ξεχνιέται η προσφορά κάθε έθνους στη διαμόρφωση ενός υπερβατικού ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η αναβίωση των προκαταλήψεων εκφράζει την ανάγκη να κλειστούμε σε μικρότερες, παλαιότερες ομάδες, όπου γνωρίζουμε ότι οι «δικοί μας» είναι «καλοί», ενώ οι «άλλοι» ευθύνονται για όλα τα δεινά μας. Είμαστε όλοι ακρίτες και οι εχθροί παντού. Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζει κάθε χώρα χωριστά -και η ίδια η Ενωση- μας κάνει να αναζητήσουμε την πεπατημένη, την παρηγοριά της μισαλλοδοξίας. Ενώ φιλότιμες προσπάθειες της Ε.Ε. (όπως το δίκτυο Acrinet) στόχευαν στη δημιουργία ενός συνόλου που βασίζεται στον σεβασμό και την αναγνώριση της διαφορετικής προσφοράς κάθε μορφής «ακρίτη», σήμερα αναγκαζόμαστε να προσδιορίσουμε εκ νέου την ταυτότητα μας σε σχέση με τους εαυτούς μας, με τους άλλους και με την Ιστορία μας.

Οι υπερχρεωμένοι λαοί -οι οποίοι αντιμετωπίζουν και έντονο πρόβλημα λαθρομετανάστευσης- αναγκάζονται να μάχονται σε όλο και περισσότερα μέτωπα, με όλο και λιγότερους συμμάχους. Οι πλουσιότεροι έχουν την υπεροψία αυτού που πιστεύει ότι το κακό συμβαίνει μόνο στους άλλους επειδή το προκάλεσαν, είτε με την απερισκεψία τους είτε επειδή είναι ξένοι (άρα κατώτεροι).

Οι προσπάθειες να ξεπεραστούν τέτοιες διαφορές και να δημιουργηθεί ένας «ευρωπαϊκός πολιτισμός» συχνά έμοιαζαν περιττές, παρατραβηγμένες και σπάταλες, αφού η Ευρώπη προχωρούσε απρόσκοπτα σε άλλα πεδία - είχε, εξάλλου, και το δικό της νόμισμα. Σήμερα βλέπουμε το κενό στην καρδιά της Ευρώπης, μιας υπερδύναμης που αγνοεί τον πολιτισμό της και οδηγείται στη διάλυση. Εδώ, στο άκρο της Ευρώπης, στην Κρήτη, αιώνιο πεδίο συγκρούσεων, στεκόμαστε στα σύνορα. Μεταξύ της Ευρώπης που δεν γεννήθηκε ακόμη και του χάους.